Sklepik

Ludwik Krzywicki - „Kurpie”

Kurpie odegrali w życiu Ludwika Krzywickiego szczególną rolę, choć początki zainteresowania uczonego tą grupą etniczną to przypadek. W latach studenckich, bawiąc na wakacjach u matki, która po powtórnym zamążpójściu zamieszkała u męża w Łomżyńskiem, Krzywicki zainteresował się gwarą, życiem codziennym i kulturą materialną Kurpiów. Już na początku rezultaty pracy zachęciły go do głębszych poszukiwań. W ten sposób trafił na Księgi dawne ekonomii królewskich i starostw. Rezultaty tych badań zawarte są w znakomitej monografii historyczno-etnograficznej Kurpie drukowanej w 1892 roku w trzech kolejnych zeszytach „Biblioteki Warszawskiej”. Publikacja ukazała się po blisko dziesięciu latach od zakończenia badań podczas pobytu autora w Berlinie. Ponadto materiały dotyczące poszczególnych miejscowości ukazywały się w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów ościennych. Krzywicki zamieścił tam ponad sto haseł poświęconych Kurpiowszczyźnie.

Przejrzystość monografii, składającej się z siedmiu części, świadczy o tym, że jest to dzieło uczonego o rozległej wiedzy, posiadającego doskonały warsztat naukowy. W rozdziale pierwszym autor określił granice Kurpiowszczyzny oraz zanalizował zasięg występowania nawy Kurpie. W drugim porusza zagadnienie czasu osiedlenia się pierwszych stałych mieszkańców. W trzecim rozdziale omówił pochodzenie pierwszych kolonistów. Następne rozdziały dotyczą nazewnictwa wsi, prawa bartnego, a także typowych dla Kurpiów zajęć. Ostatni rozdział stanowi podsumowanie wyników badań nad osadnictwem Puszczy Zielonej. Krzywicki zaznaczył, że tylko do części określanej jako odnoga północna, nazywanej Kurpiami par exellence, posiada obszerny materiał pozwalający na opracowanie monografii. Fakt ten świadczy o sumienności badawczej Krzywickiego. Wyniki jego badań nic nie straciły na swej aktualności. Ogromną zasługą uczonego jest odarchaizowanie przeszłości Kurpiów, co stało w sprzeczności z poglądami takich badaczy jak, K. Potkański, czy A. Połujański. Przytaczając konkretne dane historyczne na udokumentowanie swoich tez obalił Krzywicki wszystkie fantastyczne teorie o jadźwińskim, prapolskim, tatarskim czy prasłowiańskim pochodzeniu Kurpiów nie wdając się z ich autorami w jakąkolwiek polemikę. Zostało to docenione i właściwie ocenione w recenzji J. Karłowicza zamieszczonej w siódmym tomie „Wisły”. Zerwanie ze wszystkimi hipotezami, które nie były dostatecznie podbudowane faktami, dogłębna analiza źródeł archiwalnych, danych statystycznych spowodowały, że powstało dzieło nowatorskie, które po przeszło stu latach od jego opublikowania w 1892 roku nadal stanowi ważne źródło wiedzy o przeszłości Kurpiów. Wielu baczy dorobku Ludwika Krzywickiego uważa, że u podstaw metodologicznych rozprawy leżał ewolucjonizm oraz rodząca się w etnologii niemieckiej szkoła antropogeograficzna. Ale tak naprawdę, Krzywicki jako uczony wymyka się jakimkolwiek klasyfikacjom. W pracy Kurpie nie widzimy przyjęcia któregokolwiek z wymienionych założeń metodologicznych wspomnianych wcześniej kierunków, na pierwszy plan wybija się problematyka regionalizmu, którą zajmowali się w tamtym czasie badacze francuscy czy niemieccy.

W 1893 roku, czyli w rok po wydaniu Kurpiów Ludwik Krzywicki został wyróżniony przez Kasę im. Mianowskiego nagrodą pieniężną im. Natansona. Kiedy Krzywicki już jako uznany autorytet naukowy w 1906 roku doktoryzował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza nie dziwi fakt, że przedłożył właśnie Kurpie. Praca ta do dzisiaj stanowi niedościgły wzór monografii etnograficznej regionu w ujęciu historycznym. Po Krzywickim Kurpiami zajmowało się wielu badaczy. Powstały liczne opracowania naukowe dotyczące poszczególnych dziedzin kultury Kurpiów bądź regionu jako całości. Żadna jednak publikacja nie wniosła nowych ustaleń na temat pochodzenia i początków kształtowania się grupy etnograficznej Kurpiów.

Związek Kurpiów od początku swojego istnienia prowadzący intensywną działalność wydawniczą, miał w swoich planach wznowienie rozprawy Ludwika Krzywickiego Kurpie. Poprzednie bowiem wydanie ukazało się w 1962 roku nakładem Państwowego Wydawnictwa Naukowego i dzisiaj jest dostępne jedynie w czytelniach i bibliotekach. Zamiarem Związku Kurpiów jest upowszechnienie tej znakomitej pracy zwłaszcza wśród młodego pokolenia regionalistów.

Na zakończenie przytoczę słowa, jakimi Ludwik Krzywicki rozpoczął swoją rozprawę na temat Kurpiów, poddając je pod rozwagę wszystkim, którzy także dzisiaj badają ten region:

„Przystępując do skreślenia dziejów Kurpiów, przede wszystkim należałoby ściśle oznaczyć granice, w których mieszkają Kurpiki.

Nie jest to jednak rzeczą łatwą, jeżeli idzie o dokładne wywiązanie się z tego zadania, takie, jakiego wymaga nauka nowoczesna”.