Aktualności

Kurs: Dialekt kurpiowski z historią i kulturą Kurpiów. Zgłoszenia do 21 sierpnia!

Związek Kurpiów we współpracy z Mazowieckim Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli Wydziałem w Ostrołęce oraz w porozumieniu z Kuratorium Oświaty w Warszawie Delegaturą w Ostrołęce organizuje Kurs doskonalący: Dialekt kurpiowski z historią i kulturą Kurpiów.

Przeznaczony jest on dla nauczycieli, którzy prowadzić będą dodatkowe zajęcia edukacyjne z w/w przedmiotu. W kursie mogą wziąć udział w miarę wolnych miejsc także inne osoby zainteresowane problematyką. Zajęcia kursu będą się odbywać w Kadzidle. Celem kursu jest przygotowanie nauczycieli do prowadzenia zajęć dotyczących dialektu kurpiowskiego oraz historii i kultury Kurpiów.

Kurs będzie składał się z dwóch części:

• część I w liczbie 30 godz. – w dniach 25-29 sierpnia, godz. 9.00-14.30;

• część II w liczbie 48 godz. - jedna sobota w m-cu (od października 2014 do maja 2015, godz. 9.00-14.30).

Uczestnicy kursu otrzymają materiały pomocne w prowadzeniu zajęć oraz stosowne certyfikaty (świadectwa).

1. Podstawą wpisu na kurs będzie dostarczona (także nadesłana pocztą lub e-mailem) deklaracja zgłoszeniowa.

Z radością także informujemy, że od 1 września br. Wójt Gminy Kadzidło Dariusz Łukaszewski wprowadza w podległych szkołach na terenie gminy Kadzidło takie zajęcia w liczbie 2 godzin w tygodniu. Mamy nadzieję, że w niedługim czasie również inne samorządy kurpiowskie wprowadzą zajęcia związane z dialektem kurpiowskim oraz historią i kulturą Kurpiów w podległych szkołach. Zajęcia takie prowadzone są regularnie np. na Kaszubach.

Zgłoszenia, w postaci wypełnionej ankiety, prosimy nadsyłać do 21 sierpnia br. e-mailem na adres: biuro@kurpie.org lub listownie na adres: Związek Kurpiów, 07-410 Ostrołęka, ul. Świętokrzyska 2.

Dodatkowe informacje można uzyskać w biurze Związku Kurpiów – tel. 29 764 58 30.

Załącznik nr 2

Deklaracja uczestnictwa

w Kursie doskonalącym:

Dialekt kurpiowski z historią i kulturą Kurpiów

Nazwisko …..........................................................................................................................

Imię/imiona …......................................................................................................................

Adres zamieszkania …..........................................................................................................

…...........................................................................................................................................

Adres do korespondencji (jeśli inny niż zamieszkania)........................................................

…............................................................................................................................................

Adres e-mail ….......................................................................................................................

Tel. kontaktowy ................................................................................................................

Miejsce pracy …....................................................................................................................

…...........................................................................................................................................

Deklaruję udział w Kursie: Dialekt kurpiowski z historią i kulturą Kurpiów, organizowanym przez Związek Kurpiów w okresie 08.2014-05.2015.

Data i podpis deklarującego.........................................................................................................

Zagadnienia objęte kursem doskonalącym: Dialekt kurpiowski oraz historia i kultura Kurpiów

1. Dialekt kurpiowski - nauka mówienia, czytania i pisania w dialekcie kurpiowskim

Wprowadzenie. Kurpie – moja rodzina, wieś, gmina, parafia. Kurpie na mapie Mazowsza i Polski.

Zagadnienia szczegółowe

1. Påłka, zapåłka …. Poznaję å

2. Chléb w dźézy... Poznaję é. Chleb w życiu Kurpiów. Poznaję rośliny polne.

3. Rëno, rëńuśëńko. Poznaję ë. Poznaję warzywa.

4. Gęś wlazła na grzędë. Poznaję ę. Poznaję owoce. 

5. Bóg w zyću Kurpśów. Poznaję ó

6. Jϊdźze córuśu, jϊdźze.... Poznaję ϊ

7. Śano grabźéła, wodë zbźérała. Poznaję spółgłoski miękke

8. Śϊwy kóńϊk, śϊwy ….... Poznaję spółgłoski miękke – ϊ jako oddzielna głoska

9. Długy kyj nad brzegëm rzéky ….. Pisownia y po spółgłoskach: k, g, ch, h, l

10. Lylyjowe lylyje. Pisownia y po spółgłoskach: k, g, ch, h, l

11. Hylåry po kurpśosku. Twarde ch i h

Franka z Gybåłky. Pisownia y po spółgłoskach: k, g, ch, h, l.

12. Łale łobråz. Pisownia i wymowa ł przed samogłoskami a, o, u. Dom kurpiowski.

13. Źϊlk jϊ źeźórka.... wi = ź. Kurpiowskie odpowiedniki głosek miękkich. Poznaję dzikie ptaki i zwierzęta

14. Pśęknå pseśńå. Pi = pś

15. Ńϊły, ńϊlsy, nåjńϊlsy … Wymowa spółgłosek miękkich: pi, mi, bi... mi = ń

16. Bźϊcëm kóńa, bźϊcëm...Wymowa spółgłosek miękkich pi, wi, bi, mi, fi. bi = bź. Poznaję ptaki i zwierzęta domowe.

17. Śéranky. Fi = ś

18. Śϊwy, rudy, łoryjónkowy. Poznaję kurpiowskie kolory. Strój kurpiowski.

19. Zaba, zérafa, zyto. Z zamiast ż

20. Krzåky, pórzycky, rzéka. rz zawsze pisz i wymawiaj rz.

21. Jedën, dwa, trzy …. Liczę po kurpiowsku

22. Kasa, maśϊna, cåpka, drozdze. Mazurzenie (zastępowanie sz przez s, ś, cz przez c, ś, dż przez dz, ż przez z, ź.

23. Cytå, pśϊse, skåce. Poznaję czynności

24..Kobźétów, dźećów, dńów. Zawsze pamiętaj o końcówce -ów

25. Sykować, sykowny, wysykowany. Różne znaczenia tych samych wyrazów.

26. Lën – złoto Kurpśów. Dawne naczynia i narzędzia. Poznaję grzyby. Poznaję owoce leśne. Poznaję drzewa i krzewy.

27. Wakacje na Kurpiach

2. Historia i kultura Kurpiów

A/ Historia

Kurpiowska Puszcza Zielona: historyczne granice regionu, skąd nazwa Kurpie, Kurpie – skąd się wzięli, jak powstały? Moja miejscowość na Kurpiach. Kurpie na mapie Polski.

Kurpiowska Puszcza Biała. Skąd się wzięli Kurpie na Puszczy Białej? Ośrodki i osoby związane z podtrzymywaniem tożsamości kurpiowskiej na Puszczy Białej.

Legendy i podania kurpiowskie - z mojej miejscowości, gminy, parafii.

Udział Kurpiów w wojnach: szwedzkich, powstaniach, I i II wojnie światowej, wojnie 1920 r. Pomniki i miejsca martyrologii na Kurpiach: Mauzoleum bitwy pod Ostrołęką 1831, pomnik upamiętniający obławę w Bandysiach w okresie II wojny światowej, zbrodnia 1920 r. w Lemanie, pomniki pod Myszyńcem, w Kadzidle, mojej miejscowości, gminie, parafii.

Skansen Kurpiowski w Nowogrodzie - historia, założyciel Adam Chętnik, współczesność, zwiedzanie.

Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, filia: Zagroda Kurpiowska w Kadzidle, Mauzoleum 1831.

Inne muzea kurpiowskie oraz izby pamięci: Ośrodek Etnograficzny w Lelisie, Muzeum kurpiowsko-japońskie im. brata Zeno w Czarni, Prywatny Ośrodek Etnograficzny Antoniego Tomali w Kadzidle, Muzeum kurpiowskie Bziukiewiczów w Wachu.

Historia Ostrołęki i jej związek z Kurpiami. Zofia Niedziałkowska i jej „Ostrołęka dzieje miasta”, „Bory Ostrołęckie”.

Wielcy Kurpie w dziejach Kurpiów, Polski i świata.

B/ Przyroda i geografia

Przyroda Kurpiów – lasy Puszczy Kurpiowskiej, rezerwat w Czarni, rezerwat w Karasce, Rezerwat w Płoszycach. Rzeki: Narew, Pisa, Omulew, Szkwa, Rozoga. Jezioro Krusko (Serafin), Jez. Łacha, Zalew w Wykrocie. Nadleśnictwa i ich rola w zachowaniu drzewostanu Puszczy Kurpiowskiej.

Gminy kurpiowskie w powiecie ostrołęckim, powiecie przasnyskim - woj. mazowieckie, w powiecie kolneńskim, w powiecie łomżyńskim – woj. podlaskie, w powiecie szczycieńskim - woj. warmińsko – mazurskie.

Lokalne nazwy geograficzne wzniesień, rozlewisk, uroczysk, zagajnic, łąk, mokradeł i in.

Publikacje przyrodniczo – geograficzne.

C/ Sztuka niematerialna i materialna Kurpiów

Muzyka i tańce kurpiowskie: pieśń, taniec, muzykanci i zespoły ludowe, instrumenty kapeli kurpiowskiej, rola kurpiowskich zespołów folklorystycznych w zachowaniu tożsamości kurpiowskiej. Zespoły folklorystyczne w mojej miejscowości, w mojej gminie, w mojej parafii. Wybitni artyści kurpiowscy, m.in.: Piotr Puławski – śpiewak, tancerz /ZPiT KURPIANKA - Cepelia z Kadzidła/, Józef Mróz - muzykant /harmonista/, Apolonia Nowak /śpiew, taniec, wycinanka/, Stanisław Sieruta /śpiew, taniec/. Twórczość ludowa: wycinanka, kierce i pająki, firanki, wikliniarstwo, garncarstwo, robienie kwiatów z bibuły, kowalstwo, rzeźbiarstwo. Współcześni twórcy ludowi, z mojej miejscowości, w mojej gminie, mojej parafii.

Stroje kurpiowskie.

Poezja i proza kurpiowska, autorzy: Leszek Czyż, Marianna Staśkiewicz, Henryk Dąbrowski, Henryk Ropiak. Poeci i pisarze z mojej miejscowości, gminy, parafii.

Dawne zajęcia Kurpiów: Bartnictwo – główne zajęcie dawnych Kurpiów – dawniej i dziś. Bursztyniarstwo, bursztyn w życiu Kurpiów, bursztyniarze, kopalnie. Uprawa i obróbka lnu, uprawa ziemniaków, od zasiewu do pieczenia chleba, kuchnia kurpiowska (fafernuchy, piwo kozicowe, kasza jaglana i inne).

Kurpiowska pieśń ludowa – na salony świata: Szymanowski, Górecki, Moryto i inni kompozytorzy, ZPiT „Mazowsze”.

Współczesne zespoły muzyczne, inspirowane muzyką ludową: Ars Nova i Apolonia Nowak, Kapela Brata Zenona, Kapela ze Wsi Warszawa, Swoją Drogą i inne.

Mowa Kurpiów, dialekt kurpiowski: wymowa i zapis, słowniki kurpiowskie, literatura. Podstawowe słownictwo, nazwy: grzybów i runa leśnego, drzew i krzewów owocowych, owoców, drzew i krzewów liściastych, drzew i krzewów iglastych, rodzajów lasów, zbóż, warzyw i roślin uprawnych, ziół, kwiatów polnych i domowych, zwierząt dzikich i domowych, rzek, zjawisk atmosferycznych i in.

Gadki kurpiowskie i ich rola w zachowaniu języka i tożsamości. Adam Chętnik, ks. Stanisław Tworkowski, Stanisław Ceberek, Leszek Czyż, Witek Kuczyński. Autorzy gadek z mojej miejscowości, gminy, parafii.

Budownictwo na Kurpiach. Chata kurpiowska i inne budynki. Zagroda kurpiowska w Kadzidle. Kurpiowscy laureaci Nagrody im O. Kolberga – nagroda Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznawana od 1974 r. za szczególne zasługi i działania na rzecz kultury ludowej.

D/ Duchowość Kurpiów. Zwyczaje, obyczaje, obrzędowość

Kościół na Kurpiach: misja w Myszyńcu, kościół w Kadzidle, Sanktuarium w Dąbrówce, kościoły i parafie na Kurpiach. Rola duchowieństwa katolickiego w utrzymaniu tożsamości - ks. Mieszko, ks. Skierkowski, ks. Pogorzelski, ks. Trzaskoma, ks. Mikołajczyk, ks. Niemyjski, ks. Nowacki, ks. Jaroszewski, ks. Ceberek Stefan, ks. bp Edward Samsel, ks. bp Płoski, ks. Stanisław Gadomski, ks. Zapadka, bp Kozon w Danii. Księża z mojej miejscowości, gminy, parafii.

Boże Narodzenie, Wielkanoc i Boże Ciało na Kurpiach

Współczesne święta i imprezy regionalne: Niedziela Palmowa w Łysych, Wesele Kurpiowskie w Kadzidle, Miodobranie w Myszyńcu, Kurpiowskie Granie w Lelisie, Święto Folkloru Kurpiowskiego w Zawadach gm. Baranowo, Dni Kultury Kurpiowskiej

w Nowogrodzie, Przegląd kapel i śpiewaków ludowych w Zbójnej, Święta folklorystyczne w Turośli, warsztaty etnograficzne „Ginące zawody” w Kadzidle, Gala Kurpików w Ostrołęce, Noc Muzeów w MKK w Ostrołęce.

Kapliczki i krzyże kurpiowskie – strażnicy kurpiowskich rozstajów i przepraw - w mojej miejscowości, gminie, parafii.

Rodzina w życiu Kurpiów. Nazewnictwo, znaczenie, współpraca.

E/ Współcześni Kurpie i Kurpiowszczyzna

Wędrówki Kurpiów po Polsce i świecie: w historii, diaspora kurpiowska w Polsce i świecie, emigracje za chlebem, polityczne – dawne i współczesne, z mojej miejscowości, gminy, parafii.

Przemysł, rolnictwo i gospodarka leśna na Kurpiach: fabryka Celulozy i papieru (Stora Enso obecna), Elektrownie, JBB, Sizer, Zakład Torfowy Karaska, Kurpie – Mlekovita w Baranowie, Hochland w B-wie, Kurpiowski Bank Spółdzielczy, Lasy Państwowe. Kurpie – zagłębiem mlecznym Polski.

Turystyka i agroturystyka: gospodarstwa agroturystyczne, hotele, ścieżki rowerowe, trasy rowerowe i piesze, samochodowe, trasy kajakowe, restauracje, przewodniki. Co i jak zwiedzać, w mojej miejscowości, gminie, parafii?

Stowarzyszenia regionalne - ich rola na Kurpiach: Związek Puszczański, Związek Kurpiów, Stowarzyszenie Twórców Ludowych Oddział Kurpiowski, Towarzystwo Kurpiowskie Strzelec w Czarni, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne im. Kopcia w Zawadach i Baranowie, Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. Chętnika, Stowarzyszenie Przyjaciół Kurpiowszczyzny im. bpa Samsela, Towarzystwo Przyjaciół Ostrołęki. Stowarzyszenia w mojej miejscowości, gminie, parafii.

F/ Zasłużeni dla Kurpiowszczyzny:

Adam Chętnik – badacz kurpiowski, założyciel Skansenu w Nowogrodzie, wskrzesiciel tożsamości Kurpiów,

Ks. Władysław Skierkowski – wybitny etnograf – dokumentalista kultury duchowej i sztuki Kurpiów /„Puszcza kurpiowska w pieśni - zapis ponad 2000 pieśni”, „Muzykalność ludu kurpiowskiego”, „Pożywienie Kurpiów”, „Wesele na Kurpiach” i in./,

Brat Zeno Żebrowski – bohater narodowy Japonii. Muzeum Kurpiowsko-Japońskie w Czarni,

Henryk Lenarciak – współczesny bojownik o demokratyczną Polskę. Działacz robotniczy na Wybrzeżu 1970-1981, Budowniczy Pomnika Poległych Stoczniowców,

ks. Mieczysław Mieszko – wielki obrońca tożsamości kurpiowskiej po II wojnie światowej w Kadzidle,/ ZPiT Kurpianka – Cepelia w Kadzidle, Spółdzielnia Cepelia – Kurpianka w Kadzidle/,

Dr Józef Psarski – wybitny lekarz, społecznik działający na rzecz Ostrołęki, Kurpiów i Polski,

Aleksander Kopeć – nauczyciel, twórca zespołów folklorystycznych w Zawadach, wielki społecznik,

Współcześni działacze kurpiowskiego regionu.

Przy opracowaniu programu wykorzystano dotychczasowe doświadczenia w zakresie edukacji regionalnej na Kurpiach oraz korzystano z doświadczeń innych regionów, w tym Kaszubów.

Opracował Henryk Gadomski

Związek Kurpiów

Deklaracja .