Aktualności

KURPIE Krzywickiego

OD  WYDAWCY

Związek Kurpiów od początku swojego istnienia miał w  planach wydawniczych wznowienie rozprawy Ludwika Krzywickiego Kurpie,  poprzednie bowiem wydanie ukazało się w 1962 roku nakładem Państwowego Wydawnictwa Naukowego i dzisiaj jest  dostępne jedynie w czytelniach i bibliotekach.

Przekazując do rąk czytelnika Kurpie Ludwika Krzywickiego, Związek Kurpiów realizuje swój dalekosiężny plan opracowania, wydania i dostarczenia mieszkańcom regionu kurpiowskiego najlepszych prac związanych z Kurpiami, będących swego rodzaju kanonem lektur regionalisty. Po opracowaniu i wydaniu trzytomowej Puszczy Kurpiowskiej w pieśni księdza  Władysława Skierkowskiego oraz pracy Puszcza Kurpiowska Adama Chętnika,  brakującą, niezrealizowaną dotychczas pozycją była właśnie rozprawa Ludwika Krzywickiego, przez specjalistów uważana za najlepszą historię osadnictwa Puszczy Kurpiowskiej. Zamiarem Związku Kurpiów jest upowszechnienie tej znakomitej pracy, zwłaszcza wśród młodego pokolenia regionalistów.

Kurpie odegrali w życiu Ludwika Krzywickiego szczególną rolę, choć początki zainteresowania uczonego tą grupą etniczną to przypadek. W latach studenckich, bawiąc na wakacjach u matki, która po powtórnym zamążpójściu zamieszkała u męża w Łomżyńskiem, Krzywicki zainteresował się gwarą, życiem codziennym i kulturą materialną Kurpiów. Już na początku rezultaty pracy zachęciły go do głębszych poszukiwań. W ten sposób trafił na Księgi dawne ekonomii królewskich i starostw. Rezultaty tych badań zawarte są w znakomitej monografii historyczno-etnograficznej Kurpie drukowanej w 1892 roku w trzech kolejnych zeszytach „Biblioteki Warszawskiej”. Publikacja ukazała się po blisko dziesięciu latach od zakończenia badań podczas pobytu autora w Berlinie.  Ponadto materiały dotyczące poszczególnych miejscowości ukazywały się w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów ościennych. Krzywicki zamieścił tam ponad sto haseł poświęconych Kurpiowszczyźnie.

Przejrzystość monografii, składającej się z siedmiu części, świadczy o tym, że jest to dzieło uczonego o rozległej wiedzy, posiadającego doskonały warsztat naukowy. W rozdziale pierwszym autor określił granice Kurpiowszczyzny oraz zanalizował zasięg występowania nawy Kurpie. W drugim porusza zagadnienie czasu osiedlenia się pierwszych stałych mieszkańców. W trzecim rozdziale omówił pochodzenie pierwszych kolonistów. Następne rozdziały dotyczą nazewnictwa wsi, prawa bartnego, a także typowych dla Kurpiów zajęć. Ostatni rozdział stanowi podsumowanie wyników badań nad osadnictwem Puszczy Zielonej. Krzywicki zaznaczył, że tylko do części określanej jako odnoga północna, nazywanej Kurpiami par exellence, posiada obszerny materiał pozwalający na opracowanie monografii. Fakt ten świadczy o sumienności badawczej Krzywickiego. Wyniki jego badań nic nie straciły na swej aktualności. Ogromną zasługą uczonego jest odarchaizowanie przeszłości Kurpiów, co stało w sprzeczności z poglądami takich badaczy jak, K. Potkański, czy A. Połujański. Przytaczając konkretne dane historyczne na udokumentowanie swoich tez obalił Krzywicki wszystkie fantastyczne teorie o jadźwińskim, prapolskim, tatarskim czy prasłowiańskim pochodzeniu Kurpiów nie wdając się z ich autorami w jakąkolwiek polemikę. Zostało to docenione i właściwie ocenione w recenzji J. Karłowicza zamieszczonej w siódmym tomie „Wisły”. Zerwanie ze wszystkimi hipotezami, które nie były dostatecznie podbudowane faktami, dogłębna analiza źródeł archiwalnych, danych statystycznych spowodowały, że powstało dzieło nowatorskie, które po przeszło stu latach od jego opublikowania w 1892 roku nadal stanowi ważne źródło wiedzy o przeszłości Kurpiów.

W 1893 roku, czyli w rok po wydaniu Kurpiów Ludwik Krzywicki został wyróżniony przez Kasę im. Mianowskiego nagrodą pieniężną im. Natansona. Kiedy Krzywicki już jako uznany autorytet naukowy w 1906 roku doktoryzował się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, nie dziwi fakt, że przedłożył właśnie Kurpie. Praca ta do dzisiaj stanowi niedościgły wzór monografii etnograficznej regionu w ujęciu historycznym. Po Krzywickim Kurpiami zajmowało się wielu badaczy. Powstały liczne opracowania naukowe dotyczące poszczególnych dziedzin kultury Kurpiów bądź regionu jako całości. Żadna jednak publikacja nie wniosła nowych ustaleń na temat pochodzenia i początków kształtowania się grupy etnograficznej Kurpiów.

Na zakończenie przytoczę słowa, jakimi Ludwik Krzywicki rozpoczął swoją rozprawę na temat Kurpiów, poddając je pod rozwagę wszystkim, którzy także dzisiaj badają ten region:
 „Przystępując do skreślenia dziejów Kurpiów, przede wszystkim należałoby ściśle oznaczyć granice, w których mieszkają Kurpiki. Nie jest to jednak rzeczą łatwą, jeżeli idzie o dokładne wywiązanie się z tego zadania, takie, jakiego wymaga nauka nowoczesna”. 

Maria Samsel
Wiceprezes Związku Kurpiów