wykrzyknik wyrażający zdziwienie, podziw, zwątpienie. Całå rodźϊna śë ćeséła, ba, nawet wsystke znajóme.
zwrot używany w dialogach dla potwierdzenia zgodności stanowiska, aprobaty. Ba nó jådź, jek trzeba.
(dawna nazwa: Babźϊ Borek) ż - 1. nazwa miejscowości w gm. Łyse, pow ostrołęcki. Dżϊś w Babźe jest muzyka.
ż - 1. żona pogardl. Mojéj babźe nϊcht ńe dogodźϊ. 2. postać o złym charakterze, występująca w bajkach. Łućekåj, bo baba jϊdźe! 3. Zaschnięta wydzielina w nosie.
Dåj, to ćϊ wyćągnë babë.
ż - zabawa dziecięca podobna do "zabawy w chowanego".
ż - 1. metalowy przyrząd do klepania ostrza kosy. Poklepśë kosë na båbce. 2. babcia, båbcyne (czyje ?) babci, babki. Båbcyne pśeńądze, båbcyn kufer.
mieszkaniec wioski Baba, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
n, D. babźéch łusów, - grzyb piestrzenica. Pódźëm na babźe łusy.
m, młode pędy sosny spożywane na przednówku (przed nowymi zbiorami). Jek ńϊma co jeść, to dobry jϊ babźϊ chléb.
czas. ~ë, ~ys, ~ëm, ~yta, åc, ~åcta - pamiętać, przypominać. Ńe båcë, kedy to béło. Łaby båcta ło dźećach!
n, rzecz. od båcy - pamiętanie, strzeżenie, pilnowanie. Ńéj båcëńe na ńégo! Jå båcë.
słowo używane na oznaczenie dźwięku spowodowanego uderzeniem lub wystrzałem: Bach! Jϊ zając lezy, Łuwåzåj,bo zrobźϊs bach. 2. niegrzeczne, niedobre dziecko.
m, lm D.~ów, kubek z uchwytem, zob.: kruzyk. Wléj, to po bachérku wypśϊjëm.
m, 1. nieznośne dziecko pogardl. Cóś bachorze narobźół!? 2. dziecko nieślubne (rzadziej), zob. śuber.
przysłów., 1. dobrze, nieźle, jako tako. Jest båjky. 2. gat. literacki rzecz., lm D. ~ów. Te båjky só ładne.
n a. båjór m, lm. D.~ów - kałuża brudnej wody. Po descu na podwórzu zrobźéło śë båjoro.
1. w wyrażeniu: na bakér, na bok, na ukos (o sposobie noszenia, włożenia nakrycia głowy). Nośϊ cåpkë na bakér. 2. fraz. Być z kimś lub z czymś na bakér.
m, mieszkaniec wioski Bakuła w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: krzyzåk, krzyzåky.
ż, mieszkanka wioski Bakuła w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż., 1. nazwa wioski w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Glynky. 2. popularne nazwisko kurpiowskie. Łozëńół śë Bakułów Franek.
m, gruby pień drzewa, obrobiony, używany jako budulec. Strop z båla.
a. balyjå ż, rodzaj dużej wanny najczęściej w kształcie stożka ściętego z klepek drewnianych, ściśniętych metalową obręczą, służącej do prania, a także mycia.
czas. ~ujë, ~uje, ~ujëm, ~uj, ~ujta - hulać, prowadzić życie próżniacze, unikać pracy. Całëńϊ dńańϊ bąbluje, ła do roboty śë ńe weźńe.
czas. bałamucë, bałamućϊs, bałamućϊ, bałamućëm, bałamućϊta, bałamucó, bałamuć, bałmućta - tracić czas bez potrzeby, bez sensu. Zbałamućółëm przez ńégo cały dźëń.
a. bałamutńϊk m, 1. ktoś, kto zamiast pracować, woli mówić dużo i byle co. Taky z ńégo bałamuta. 2. podrywacz, kobieciarz. 3. bałamuta - strata czasu. To duzå bałamuta!
ż, blp. D. ~ów - piersi kobiety, lok.
ż - 1. duży wór, płachta wypełniona czymś lekkim, np. suchym sianem, chrustem. 2. element blaszany okapu nad kuchnią (zasuwa). 3. ktoś grubo, ciepło, ubrany (łobåłdulóny). Chyba mu ćepło, taky łobåłdulóny. 4. nierówności, niewielkie wzniesienia. 5. baba. 6. duże stado, np. stado wilków, lok.
m, belka drewniana spinająca konstrukcję ścian budynku, do której przybijano deski sufitowe.
czas., przewracać, pojedynkować na żarty. Chłopåky, kóńec tégo båłowańå.
mieszkaniec wioski Bandysie w gm. Czarnia, pow. ostrołęcki.
(Bandysie) n, blp, nazwa miejscowości w gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki. Jechåł z Zåwadów przez Bandyśe do Carńϊ. kol.: Buråkowo, Bźél, Podgać, Przéce, Starå Źeś, Zaborze, Zagrądźe.
ż, mieszkanka wioski Bandysie, w gm. Czarnia, pow. ostrołęcki.
ż, osiadły nowy rój pszczeli.
czas., buntować, natarczywie nakłaniać, namawiać do działania, postępowania często niewłaściwego. Zbańcély go jϊ śë pokłóćół z Frankëm.
n, C. ~ oźu, nazwa miejscowości gminnej w pow. ostrołęckim, siedziba parafii p.w. Św. Bartłomieja Ap., kol.: Glynky, Grabownica, Gut, Pośwątne, Zåmośće.
m, mieszkaniec Baranowa w pow. ostrołęckim.
ż, mieszkanka Baranowa w pow. ostrołęckim.
m, tkanina bawełniana używana na ciepłą bieliznę, dziecinne sukienki. Kosulå z barchanu.
ż, lm. D ~ów - drzewo z wydrążoną dziuplą dla pszczół.
czas., tak mówi się o owcy w okresie rui, zob. bekać śë.
m, 1. rozrzucone siano, słoma, służące za podściółkę dla zwierząt, a także stara słoma w sienniku, 2. nie pościelone łóżko. Wstóń z tégo bårłogu jϊ jϊdź do roboty!
ż, lm. D. ~ów - długa siekiera, przy pomocy której bartnik wyrabiał otwór w sośnie bartnej.
m, człowiek zajmujący się hodowlą pszczół w barci.
m, człowiek zajmujący się tylko drążeniem barci.
nawoływanie, wołanie owiec.
ż, lm D. ~ ów. - 1. rodzaj drewnianego młota. Wål båśkó mocńéj! 2. drewniany ubijak do kapusty.
ż, lm D.~ów, ręczna latarka elektryczna na baterie.
a. pe, w zwrotach do dzieci: brzydki, zły, brudny, coś. Ńe bźérz tégo, to be.
n, blp, wnętrzności (jelita) ...łaz mu bebechy na źérzch wylazły.
czas., wyjmować, wyciągać bebechy (wnętrzności).
czas., mieszać bez potrzeby, niedbale (pogardl). Tak zbébłåłeś na talérzu wsystko, ze chyba jϊ śwyńå śë tégo ńe ćépńe.
m, C.~oźu, lm D.~ów, duży brzuch pogardl., zob. bełk, kałdun. Tylo ło swój bebón dbås!
czas. ~cë, ~cys, ~cy, ~ cåłëm, ~całaś, ~cało, ~cëm, ~cyta, ~becó, ~celym, ~celyśta, ~cely, 1. płakać. Jek śë wybecy, to bę̈dźe lepśéj spåł. 2. becëńe – głos wydawany przez niektóre zwierzęta, np. owce. Łowca becy.
m, płaczek, beksa.
ż, bedłka, grzyb gołąbek uznawany przez niektórych Kurpiów za jadalny. Jek ńϊma jënséch grzybów, to dobre jϊ bedky.
rodzaj podwójnego stroika (jak w oboju), wykonanego z części źdźbła młodego żyta lub młodej gałązki krzewu, drzewa. Zrób ńï bekåc.
czas., mieć czkawkę.
przejawiać popęd płciowy, u niektorych zwierząt, np. u owcy.
ż a. bekoźϊsko n - nadmierny hałas, zabawy zbyt głośne, hulanki.
czas., przebić bok (w odniesieniu do zwierząt rogatych). Krowa przebełcéła rogëm drugó.
m, lm D. ~ ów, brzuch, zob. bebón. Boly më bełk. Tak ńϊ w bełku burcy.
a. béłtać czas. ~ujë, ~ujes, ~uj, ~ujëm, ~ujeta, ~ujta, mieszać gwałtownie różne ciecze. 2. mącić wodę w stawie, rowie, rzece.
ż, lm D ~ ów, fala wywołana uderzeniem o powierzchnię wody. Źïdźåłëm béłwë po tëm, jek skocół do wody.
ż, lm. D. - ów, 1. pęk, duży pakunek z zawiązanej płachty do przenoszenia na plecach np. skoszonej koniczyny, drobnego chrustu na opał. 2. leżące na gromadzie mało użyteczne przedmioty.
nie robiąc przerw, stale, wciąż.
bezmyślnie, bez sensu. Móźϊ bez tåłku, ze śë słuchać ńe chce.
a. beznér a. bezmér m, ręczna waga działająca na zasadzie dźwigni dwustronnej, także ręczna waga sprężynowa (dynamometr). Zwåz na beznårze!
czas. bę̈dźes, bę̈dźe, bę̈dźëm, bę̈dźeta, bółëm, bółeś, bół, bélym, bélyśta, bély - będę, będziesz, będzie, będziemy, będziecie, byłem, byłeś, był, byliśmy, byliście, byli.
m, 1. nieznośne dziecko, pogardl. Ty bę̈karće. 2. nieślubne dziecko, zob. śuber, bachór.
ż, lm D.~ów, 1. blacha w kształcie prostokąta służąca do pieczenia chleba (ciasta) w piekarniku, także chleb upieczony na blachówce. Łupśekłam śtéry blachówky chleba, starcy na tydźëń. 2. dach pokryty blachą. Dóm pod blachówkó.
przym., 1. nie mający rumieńców, mizerny. Blady jek śćana. 2. mało intensywny a/ o barwie: nienasycony; mający nienasyconą barwę. Blade polycky, blade ńebo. b/ o świetle: nikły, słaby. Blade śwatło lampy.
m, żeliwna płyta kuchenna z otworami na garnki. Przygrzéj zupë na blåće.
ż, coś rzadkiego, nieudanego. Kartofle śë przegotowały jϊ zrobźéła śë z ńéch bleja.
a. bléch m, kawałek sierści na głowie konia, innego koloru niż pozostała sierść. Ładny blés må twój kóń.
czas. bléscë, bléscys, bléscy, bléscëm, bléscyta, bléscó. blésc, bléscyjta (bléscta) - cicho płakać, popłakiwać. Dźećåk bléscy w kolébce.
przym. - wiotki, słaby.
(Błędowo) n, nazwa miejscowości w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m, mieszkaniec wioski Błędowo, gm Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż, mieszkanka wioski Błędowo, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż, 1. spinning (rodzaj wędki z kołowrotkiem i metalową, błyszczącą rybką, zamiast żywej przynęty). 2. metalowa, błyszcząca rybka (przynęta) do spinningu.
m, bocian.
m, pisklę bociana.
bodåj to, bodåj byś, partykuła rozpoczynająca zdania wyrażające życzenia, zaklęcia, itp. Bodåj ćë ńϊcht ńe skrzywdźół. Bodåj ćë djåbly wźëńϊ! Bodåj byś zdech!
ż, krowa, która lubi uderzać, kłuć rogami (bóść). Tó bodźuchë trzeba sprzedać na jermarku.
zwrot wyrażający zgodność (przytakiwanie) z rozmówcą. Bogać tam, ńech robźó co chcó! Ńech tam! Nó pewńe!
m, ludowy rzeźbiarz świątków.
przysłów., przykro, smutno.
m, mieszkaniec wioski Borek, obecna nazwa: Rososz, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż, mieszkanka wioski Borek, obecna nazwa Rososz, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
m, zbiorowa modlitwa mieszkańców wioski za zmarłych lub żywych w jednym domu trwająca dzień i noc z przerwą na posiłki.
m, 1. bób (roślina strączkowa). 2. bóbr (zwierzę).
czas., bawić się, latać, jeździć bez potrzeby.
m, 1. duży obszar wieloletnich drzew iglastych, zob. chójńåk, las. "Lećały gąsëńky, przez bór wysocëńky..." (fragment piosenki kurp.). 2. w terminologii bartniczej - 60 sosen bartnych.
zbórgować, na bórg czas., dać na kredyt, kredytować, skredytować. Zbórguj ńϊ, bo ńϊ móm dźϊś pśeńę̈dzy.
czas. (w odniesieniu do zwierząt rogatych) - walczyć ze sobą z użyciem rogów. Krowy śë bodó.
przym. bråcno przysłów., potrzebny, konieczny, potrzeba. Bråcno ńϊ jechać do córky.
m, osoba świecka usługująca w kościele, kościelny.
ż, coś zgniłego, rozlazłego. Zgńéły kartofle jϊ tylo breja z ńéch ostała.
m, pasek grubej skóry pomiędzy cholewką buta a podeszwą.
a. brewerjować czas. ~rujë, ~rujes, ~ruje, ~rujëm, ~rujeta, ~rujó, ~rowåłëm, ~rowåłeś, ~rowåł, ~rowalym, ~rowalyśta, ~rowaly, zachowywać się dziwnie, głupieć. Ńe wytrzymóm z ńëm – juz drugy dźëń tak breweruje!
(Brodowe Łąki), blp, nazwa miejscowości w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, dawna nazwa - Ruda, (od dawnej nazwy zachowana jest nazwa mieszkańców: rudźåk, rudźónka). Przez Brodowe Łąky przepływå Łomuléw.
ż, jedna z czterech pionowych żerdzi w brogu.
m, rodzaj ruchomego, podnoszonego zadaszenia dla sterty siana lub słomy.
ż, 1. narzędzie do uprawy roli, włóka, brona. 2. macica krowia, lok.
ż, bruzda, podłużny rowek wykonany w ziemi pługiem lub innym narzędziem rolniczym. W bróźdźe stojϊ woda.
m, gruby zeszyt, często grubszy od normalnego, w sztywnej okładce.
czas., pryskać, rozpryskiwać kroplami, drobnymi cząstkami. Jechåł tak, ze łaz błoto bryzgało!
a. brzdąkać czas. - ~å, ~óm, ~ajó, åj, ~åjta - wytwarzać przerywany dźwięk, brząkać na instrumencie, brząkać kluczami, ostrogami.
n - 1. wysięk z ropiejącej rany, wrzodu. 2. paskudztwo.
m - mały lasek brzozowy, zarośla brzozowe. Za brzéźńåkëm pasó śë krowy.
ż -1. wywar z jagód jałowca służący do produkcji piwa domowego, "koźϊcowégo". 2. zagotowany miód.
(Brzozowa) ż, lp B. ~ó, - nazwa miejscowości w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Starå Źeś, Włóky, Jechåłëm przez Brzozowó.
m, lp C. Brzozowëmu Kątoźu - miejscowość w gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki, kol.: Grządka, Ńϊch, Pårówka, Zalasek
m - mieszkaniec wioski Brzozowa, gm. Kadzidło, a także mieszkaniec wioski Brzozowy Kąt, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Brzozowa, gm. Kadzidło, a także mieszkanka wioski Brzozowy Kąt, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Brzozówka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: łubek, łubky.
ż - mieszkanka wioski Brzozówka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
Brzozówka ż, lp D. ~y, B. ~ë – miejscowość w gm.Kadzidło, pow. ostrołęcki. Z Brzozówky blysko do Kadźϊdła.
czas. - mamrotać, gadać coś pod nosem. Poźédz ło co ćϊ chodźϊ, ła ńe bubńϊj pod nosëm.
czas. ~ë, ~ys, ~y, ~ëm, ~yta, ~ó, buc, bucta - 1. pogardl. płakać. Ńe buc tak! 2. krowa bucy - wydaje głos buczący.
ż - 1. punkt skupu zwierząt rzeźnych. Zaźósëm śwyńåka na buchtë. 2. miejsce żerowania dzikich zwierząt. 3 wygięcie elementu żelaznego narzędzia, przyrządu np. ostrza ręcznej kosy.
a. stan ż, lm D. ~ów - sezonowe mieszkanie bartnika w lesie.
m - mieszkaniec wioski Budki, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Budki, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
n, D. ~ów - miejscowość w gm. Chorzele, pow przasnyski.
(Budne Sowięta) n, blp, D. ~éćh, C. ~ëm, N. ~ëńϊ - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Łolkowa Kę̈pa, Źϊmnå Woda. Z Budnéch blysko do Baranowa.
m - mieszkaniec wioski Budy Rządowe, gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Budy Rządowe, gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
(Budy Rządowe) ż - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
n - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
ż - huśtawka.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó - 1. kołysać; Pobujóm ćë. 2. kłamać, oszukiwać. Ńe bujåj! 3. szybko rosnąć; Zyto ńϊ wybujało.
n - grzęzawisko torfowe, np. występujące w Piaseczni, pow. ostrołęcki.
m - żeliwna tuleja w piaście koła wozu drewnianego.
n, blp - spodnie sukienne /słowo rzadziej używane/, w przyśpiewce "...jedën łod drugégo buksów pozycajó...".
m - tani zegarek ręczny, bez kamieni.
czas. ~nónëm, ~nóneś, ~nón, ~nëńϊm, ~ nëńϊśta, ~nëńϊ - wpaść nagle do głębokiej wody.
m, D. ~a, C. ~oźu - pęcherz powietrza powstający podczas wrzenia wody. Gotuje śë bulwónëm. Bulwóńϊ śë.
czas. ~ë, ~ys, ~y, ~ó, ~yta - 1. pot. (o brzuchu, kiszkach), wydawać charakterystyczny dźwięk, spowodowany zwykle głodem, zaburzeniami w trawieniu. 2. pot. gderać, zrzędzić.
m, D. burchela a.burchla, lm M. burchele lub burchle D. burchelów lub burchlów - 1. jajo z niewykształconą (miękką) skorupką. Kokos zńosła burchel. 2. bąbel na skórze. 3. ktoś bardzo drażliwy.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó - łomotać, stukać. Chtóś burduje.
ż - długie, ciepłe zimowe palto, zakładane na podróż w trudnych warunkach zimowych. Załóz burkë, to ćϊ bę̈dźe ćepło.
czas. - powiedzieć coś w sposób opryskliwy, niegrzeczny. Burknón cóś pod nosëm.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - niepotrzebne mieszać, np. w garnku. 2. mówić dużo niepotrzebnie i bez sensu.
ż - lniane lub wełniane nakrycie na łóżko.
m - 1. bursztyn. 2. drewniana piasta wozu konnego.
przym. - ciemnoszary o brunatnym odcieniu. Bury pśes, bure kotky.
zbuzowało śë czas. - 1. gwałtownie palić się dużym ogniem, por. łozdować, kełtować. Ło rety! jek së buzuje! 2. buzuje pśϊwo - "kipi" z powodu nadmiernej fermentacji.
n - 1. dziecięca gra terenowa. 2. purchawka (grzyb).
m - określenie obraźliwe kogoś ociężałego, wolnego, niesympatycznego.
m - 1. rogate zwierzę domowe. 2. pogardl. o złym człowieku.
n - określenie na nieznośne dzieci. Bydło ramowe, ła ńe ludźe!
a. bźϊgelek m - mały wypiek z ciasta w kształcie kolistym, obwarzanek. Dóm ćϊ bygelka, tylo ńe bec.
m - poskręcane włosy.
a. bźϊmbać czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åłëm, ~åłeś, ~ła, ~lym, ~lyśta, ~ly - bawić się, hulać, żyć beztrosko, leniuchować. Cały dźëń przebymbåłeś!
a. bźϊmber m - alkohol produkowany domowym sposobem. Pę̈dźϊ bymber.
- nawoływanie cieląt.
a. byźek m - 1. młody byczek. 2. ciasto obrzędowe w kształcie zwierząt.
m - 1. niedorostek, nieduży człowiek pogardl.. 2. coś błahego, nieważnego.
czas. bzdnónëm, bzdnóneś, bzdnón, bzdnëńϊm, bzdnëńϊśta, bzdnëńϊ - 1. wypuścić gazy psując powietrze, puścić bąka. To chyba tyś bzdnón. 2. obdarować kogoś czymś małowartościowym i w niewielkiej ilości. Łale mu bzdnëńϊ! 3. powiedzieć byle co.
czas. ~ujë śë, ~ujes śë, ~uje śë, ~ujëm śë, ~ujeta śë, ~ujó śë - siłować się, zob. bźådy, bźådować śë.
n, blp - zapasy, siłowanie się z kimś. Chodź w bźådy, zob. bźådować śë.
(Białobrzeg Bliższy) - miejscowość w gm. Olszewo-Borki, pow. ostrołęcki.
(Białobrzeg Dalszy) - miejscowość w gm. Olszewo-Borki, pow. ostrołęcki.
(Białobiel) – miejscowość w gm Lelis, pow. ostrołęcki.
(Białusny Lasek) dawniej: Klimek m - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
czas. - 1. wypuszczać gazy, "puszczać bąki". 2. ledwie się palić, palić małym płomieniem.
m - 1. człowiek chorowity. 2. ktoś, kto często "psuje powietrze" - puscå bąky.
- 1. człowiek biedny; Ćérzpśϊ bźedë. 2. człowiek nieszczęśliwy. Bźédåk, jest ćę̈zko chory.
m - okucie płozy u sań.
czas. ~ås, ~gå, ~åta, ~ajó - w odniesieniu do krów - latować, być w okresie rui. Krowa bźégå, trzeba z ńó jϊść do byka.
a. kośór m - dolna, półokrągła część kołyski.
czas. bźélë, bźélys, bźély, bźélëm, bźélyta bźél, bźélta - malować ściany, pnie drzew owocowych. Łubźélë śćany na śwę̈ta.
m a. bźéława ż - część przydomowego ogródka, porośniętego trawą, przeznaczonego na bielenie płótna lnianego.
a. bźél ż, lm D.~ów - pastwisko na miejscu podmokłym, zwykle rano pokryte białą mgłą. Wygnåj krowy na bźéłkë.
m - mieszkaniec wioski Binduga gm. Chorzele, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Binduga, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
(Binduga) ż - 1. miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski. 2. teren nad rzeką wykorzystany jako składowisko bali przygotowanych do spławiania rzeką.
m - mieszkaniec wioski Bieńduszka, gm Zbójna, pow. łomżyński.
ż - mieszkanka wioski Bieńduszka, gm. Zbójna, pow. łomżyński.
czas. - szybko, gwałtownie palić się, spalić, wypróżnić się. Tylo bźugnëno jϊ ńϊc ńe łostało.
czas. - 1. wyciskać olej z siemienia lnianego, rzepaku. 2. kobyła "bźije śë" - ma ruję. 3. bić kogoś, bić coś.
n, blp - element krosien tkackich.
m - 1. krótsza część cepów. 2. ktoś skory do bójki.
m - pogardl. o kimś nieznośnym, dokuczliwym, płatającym figle, łobuz.
(Bienduszka) ż - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
m - 1. wykastrowany baran. 2. pogardl. głupiec, tępak.
ż, lm D. ~ów - stado, gromada. Cåcha łowców (owiec) stretowała zyto.
a. cådzówka a. cådzónka ż, lm D. ~ów - kawałek czystego, białego płótna do cedzenia mleka. Przez cåckë cådźï śë mléko.
czas. - delikatnie obchodzić się z kimś lub z czymś. Ńe cåckåj śë z ńëm !
n - własnoręcznie wykonana ozdoba choinkowa lub inny element dekoracyjny.
przysłów. - ładnie, pięknie, zwrot dziecięcy w połączeniu z rzeczownikiem zdrobniałym. Cacy dźϊdźϊ. Zrobźół cacy.
ż - 1. metrówka stolarska. Podåj ńϊ cålówkę̈ 2. deska o grubości 1 cala.
czas. ~śë, ~śes, ~śe, ~śëm, ~śeta, ~śó - chwytać, łapać. Jesce ńe łujńes capać.
ż - 1. czapla (ptak). 2. osoba o flegmatycznym usposobieniu, powolna w mowie i w działaniu, a zwłaszcza w poruszaniu się (pogardl.). Chodź cåplo jednå, prę̈dzéj.
(Czarnotrzew) - dawna nazwa: Browår m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Gaje, Grądy, Koćϊ Låsek.
browårzåk m - mieszkaniec wioski Czarnotrzew, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
a. browårzónka ż - mieszkanka wioski Czarnotrzew, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Czarnia k. Lipnik) ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. Św. Michała Archanioła.
(Czarnia k. Myszyńca) ż - miejscowość gminna w pow. ostrołęckim, siedziba parafii pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, kol.: Budy, Dunåj, Glynky, Grądy, Ńϊch, Podgrądźe, Ståw.
m - mieszkaniec miejscowości o nazwie Czarnia k. Lipnik i Czarnia k. Myszyńca w pow. ostrołęckim, przezwisko: flakårz, flakårze.
ż - mieszkanka miejscowości o nazwie Czarnia k. Lipnik i Czarnia k. Myszyńca w pow. ostrołęckim.
ż - potrawa z krwi kaczki lub gęsi. Dźϊś na łobźåd ługotujë wóm cårńϊny.
m - duże drewniane naczynie do wody.
a. cåckać, céckać śë czas. ~óm śë, ~ås śë, ~ómy śë, ~åta śë, ~ajó śë, ~åłëm śë, ~åłeś śë, ~åł śë, ~lym śë, ~lyśta śë, ~aly śë - pieścić, pieści się, zachowywać się jak małe dziecko. Ńe céckåj śë z ńëm, bo łón ńe dźećåk.
ż - rodzaj małego walca z tektury do nawijania nici.
a. cåjk m, blm - rodzaj materiału na robocze ubrania. W łubrańu z cejku to tylo do roboty.
czas. ~ńejë, ~ńejes, ~ ńeje - więdnąć, marnieć. To źele tak cëncńeje jϊ cëncńeje.
a. cënterfuga ż - wirówka do odtłuszczania mleka.
a. cëntometer m - 1. miara, metr krawiecki. Podåj ńϊ cëntymeter. 2. centymetr - jedn. miary.
a. cepśårka ż - kobieta /mężatka/ zakładająca pannie młodej czepek podczas obrzędu weselnego - oczepin.
m - kobiece nakrycie głowy z płótna noszone dawniej przez mężatki, zachowane do dziś w stroju ludowym.
cépśóm śë, cépśås śë, cépså śë, cépśëm śë, cépśåta śë, cépśajó śë - czepiać się.
n - 1. proste narzędzie do młócenia zboża. 2. cep m. - nazwa osoby ociężałej umysłowo, pogardl. Łale z ćebźe cep. 3. pedał u krosien (warsztatu tkackiego).
ż - 1. czeremcha (drzewo, krzew o białym kwiecie, intensywnie pachnącym). Przyńeś kylka gałę̈źów céranky, to łumajëm jϊzbë na Źelóne Śwątky. 2. rodzaj dzikiej kaczki.
n, blp - zbędne ceremonie, zbędne czynności. Moznå béło to zrobźéć bez ceregelów.
m - osoba niezdarna pogardl.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~åłëm, ~åłeś, ~åł, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~alym, ~alyśta, ~aly - 1. doić krowę, która daje mało mleka. Wycérkåj jó jï wypuść na påśńïk. 2. lać po kropelce, np. lekarstwo.
czas. ~ujë, ~ujes, ~ujëm, ~uj, ~ujta - naprawiać dziury, rozdarcia w tkaninie. Zacéruj ńϊ śkarpéty.
przym. - człowiek w dobrej kondycji fizycznej. Ńe taky młody, łale jesce cérstwy.
a. scérta ż - stos, sterta słomy, żyta.
ż - czarna jagoda (czernica).
m - mieszkaniec wioski Czerwińskie, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
cérźëńéć śë czas. ~ńë śë, ~ ńϊs śë, ~ńϊ śë, ~ńëm śë, ~ńϊta śë, ~ńó śë - rumienić się. Łaz śë cerźëńϊ, taky zły.
ż - mieszkanka wioski Czerwińskie, gm Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Czerwińskie Nowe) n. - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Morgy, Stare Cerźëńske.
ż - cnotliwość, obyczajność.
ż - chudy koń, szkapina. Ńe kłådź tak duzo na wóz, bo tå chabéta ne łućągńe.
m, blp - 1. ciało chudego, wynędzniałego człowieka. 2. pogardl. ciało człowieka. Złapåł go za chåbory.
a. chebrajstwo n - 1. grupa ludzi przypadkowo zgromadzonych, którą łatwo manipulować, pogardl. 2. stos zniszczonych przedmiotów, np. narzędzi, ubrań itp.
m, lp C. ~łoźu - ktoś roztargniony, nieuporządkowany, robiący byle jak, pogardl. Ty chachle!
n - kołnierz lub klapy marynarki, kurtki, zob. łorzédle, pogardl. Weź go za chachoły jϊ wyprowådź z domu !
ż, blm - 1. grupa wyrostków wyrządzająca szkody, wandale, pogardl. 2. stado gęsi lub innych ptaków domowych wyrządzające szkodę na polu w uprawach. Wygnåj tó chalajstrë z pola!
- człowiek niezorganizowany, roztrzepany. Taky z ńégo chałåj.
ż - 1. gęba. Zamkńϊj chałåpë. Rozdźåźół chałåpë jϊ ńe źé ło co chodźϊ. 2. niedorajda.
m - 1. szeroka wierzchnia odzież, podobna do długiego płaszcza. 2. zniszczone ubranie, ubranie dziadowskie. Wstyd w tëm chałåće chodźéć.
czas. 1. chwycić coś zębami, zjeść coś naprędce. Chapnón co ńebądź jϊ poset. 2. ukraść pospolite.
a. chalaburda ż – stara, zaniedbana chałupa, rozpadający się budynek. Ta charaburda ledwo stojϊ.
czas. ~ ë, ~ys, _y - wydawać chrapliwe dźwięki, rzęzić. Motór chårcy.
(Charcia Góra) ż - wzniesienie wśród lasów w rejonie miejscowości Tatary, Brzozówka, Długi Kąt w pow. ostrołęckim.
m - mieszkaniec wioski Charciabałda, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
- mieszkanka wioski Charciabałda, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
(Charciabałda, dawniej Charcia Bałda) - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, kol.: Budy, Budźϊska, Ćę̈će, Łuzår, Paplychoc, Zagórze.
czas. - por. charcéć.
(Charubin ), dawna nazwa: Śwyńå m - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
(Charubiny) - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno.
m - mieszkaniec wioski Charubin, gm. Turośl, pow. Kolno.
ż - mieszkanka wioski Charubin, gm. Turośl, pow. Kolno.
a. frébra ż - zgraja łobuzów, nieznośnych dzieci.
czas. chéchlë (chéchłóm), chéchles, chéchle, chéchlëm, chéchleta, chéchló - prać niedokładnie, mieszać. Wychéchle tylo, ła ńe wypśerze.
ż, lm N. ~ańϊ - 1. niedowierzanie, zaprzeczanie, wyśmiewanie kogoś. To ńe chéchy, to pråwda. 2. żarty, śmiechy. Ńe róbta z tégo chéchów.
a. chéłbotać czas. - 1. kołysać się. Set jϊ śë chéłbåł. 2. mieszać, potrząsać. Wlåł wodë do słoja jϊ chéłbåł.
ż, lm D. ~ów - przewlekła, wyniszczająca choroba. Wlazła w ńégo chéra.
n - drobiazgi, byle co. Pełno téch chérchélów, zrób z ńëńϊ cóś.
m, lp C. ~oźu, N. ~ëm - człowiek słaby, dotknięty długotrwałą chorobą. Łón to chérlåk, długo ńe poćągńe.
ż - coś rozlazłego, brzydkiego, np. łajno krowie.
m(1) ż(2) - 1. człowiek nie lubiący porządku, bałaganiarz. 2. pogoda z deszczem i śniegiem.
m - kapcie do chodzenia w domu.
czas. ~pśë, ~pśes, ~pśe, ~påłëm, ~påłeś, ~åł, ~pśëm, ~pśeta, ~pśó, ~palym, ~palyśta, ~paly - 1. rzucać coś byle gdzie i byle jak. 2. mówić byle co i byle jak.
m - chlew, pomieszczenie dla zwierząt domowych.
chlubka ż - cienka gałązka, np. z wierzby, wikliny.
a.chlustać czas ~óm, ~ås, ~å -1. lać nagle dużo wody. Desc chluśtå. 2. bardzo szybko rosnąć. Łale tën chłopåk to wóm chluśtå !
m - starszy chłopiec, młodzieniec. Chłopåky, jϊdźëm na muzykë.
m - 1. cień drzewa, domu, ściany lasu. Takå gorąc, ze tylo w chłodźe lezéć. 2. odczucie spowodowane niską temperaturą,
a. chmålnąć czas. ~në, ~ńes, ~lńe, ~lńëm, ~lńeta, ~lnó - rzucić coś ze złością.
a. chnél - m - chmiel, roślina pnąca, której wysuszone szyszki służą do produkcji piwa.
m, lp C. ~oźu, lm N. ~ańϊ - rodzaj lekkiego obuwia ze skóry lub łyka drewnianego. Łobuj chodåky.
czas. ~ ujë, ~ujes , ~uje, ~ujëm ~ujeta, ~jó, ~uj, ~ujta - uciekać, iść szybko dużymi krokami. Choduj, by ćë pśes ńe dogóńół.
m - przyrząd do nauki chodzenia małych dzieci.
ż - 1. sadzonka sosny. 2. niewielki świerk. 3. choinka - przystrojone drzewko na Boże Narodzenie.
ż - 1. górna część buta okrywająca łydkę. 2. słowo używane jako łagodne przekleństwo. Do cholewy ! Ło, cholewa !
m - 1. wyrośnięta kapusta bez ukształtowanej główki. 2. człowiek ociężały, nierozgarnięty.
ż - chorągiew. Pewńe chtóś w tëm domu łumer, bo przed dómëm stojϊ chorągźå.
m - mieszkaniec Chorzel w pow. przasnyskim.
n - miasto w pow. przasnyskim, siedziba parafii pw. Św. Mikołaja
ż - mieszkanka Chorzel w pow. przasnyskim.
m - chowany, terenowa zabawa dzieci w chowanego. Chódźta, pogrómy w chowańca.
m - 1. krok. 2. orientacyjna /niedokładna/ miara o długości kroku dorosłej osoby. Droga sérokå na 5 chodów.
(Chojniki) - miejscowość w gm. Olszewo - Borki, pow. ostrołęcki.
m - 1. chrap, brud, błoto. Do tégo chråpu potrzebny śpådel. 2. chråpy blp - nozdrze konia. 3. bagno, lok.
a. chråpśéć czas. ~ë, ~es, ~e, ~ëm, ~eta, ó, chråp (chråpåj), chråpta - chrapać, wydawać podczas snu charkotliwe dźwięki. Ńe chråp tak !
m - człowiek chory, uporczywie kaszlący.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~jó, ~åj, ~åjta - kasłać, kaszlać.
a. chréchle n - flegma wydzielana przy odkrztuszaniu.
m - nasada ogona.
czas. ~scë, ćϊs, ~śćϊ, ~śćëm, śćϊta, ~scó - chrzęścić, szeleścić. Cóś w tëm chlebźe chróśćϊ, chyba chtóś pśåsku nasypåł.
m - bagno porosłe wysoką trawą.
m - młody las sosnowy.
ż - środa.
- kto.
a. chtóry a. chtórën - który.
a. kukrzysko, lok. n, lm D. ~ów - 1. pozostałość po rozebranych budynkach lub po wyciętym lesie, zob. porę̈bźϊsko. 2. nieuprawiana, zniszczona ziemia. 3. zaśmiecone miejsce na podwórzu.
m - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
m - człowiek słabego zdrowia, mizerak. Taky łod łurodzëńa chuderlåk.
m - mieszkaniec wioski Chudek, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: śćåź, śćåźe.
ż - mieszkanka wioski Chudek, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - chustka z grubej wełny tkana na krosnach, noszona w okresie zimowym.
ż - dzianina z cienkiej wełny, którą narzucała na siebie Kurpianka.
m - człowiek śmiały, dzielny, zuch, śmiałek. Z ńégo to chwat. Chwacky chłopåk.
czas. - nie trafić w coś (w kogoś), najczęściej używany w czasie przeszłym chybźół, ~łëm, ~łeś, ~ół, ~élym, ~yśta, ~ly. Chybźól, ńe traśół.
przym. - drażliwy, zmienny. Mój chłop to jekyś taky chymerny śë zrobźół.
przym. - 1. szczwany. 2. skąpy.
czas. - zazdrościć.
cńéć czas. ckńë, ckńϊs, ckńϊ, ckńëm, ckńϊta, ckńó - tęsknić Łón tak ckńϊ za mamó.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó - uważnie szukać, grzebać. Łón to łujńe sukać, wycmérå wsystko.
m - człowiek z natury powolny, wolno wykonujący pracę.
przym. - 1. zacny (człowiek). 2. do cna, do końca.
- obojętnie co. Mamo, chceće sérńϊka cy makowńϊka? Daj co ńebądź.
cochå śë czas. ~óm śë, ~ås śë, ~å śë - ocierać się o coś, drapać. Cochå śë, bo go śwę̈dźï.
czas. ~óm, ~å, ~ås, ~åta - usuwać się do tyłu, wracać na dawne miejsce.
lok. - łakocie.
czas. w czasie przeszłym: cołbnón, cołbnëńϊ - trącić, zadrapać, lekko poturbować. Na scę̈śće, tylo letko go cołbnón.
n a. cółnek m - przyrząd używany w tkactwie, służący do wkładania papierowych cewek z osnową i przetykania postawy.
n, lm D ~ów, C. ~óm, Ms. ~ach - nakrycie głowy panny młodej.
ż - 1. kura wyróżniająca się ozdobnym czubem. 2. rodzaj ocieplonej czapki zimowej. W cubatce bę̈dźe ńϊ ćepło.
m - 1. rodzaj nakrycia głowy, czapka z pomponem. 2. górna część (najwyższa) drzewa, stogu siana. Téch źϊśńów w cubku ńe då śë zerwać, za wysoko.
ż - głowa z kołtunem.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta - ciągnąć, tarmosić, np. za włosy. Ńe cubruj më !
m - 1. przeciąg, przewiew. 2. ciąg w kominie.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~lym, ~lysta, ~ly, ~åj, ~åjta - szeptać, nieśmiało pogadywać, przekazywać niesprawdzone wiadomości. Ludźe cukaly ło jéj bźedźe.
m, C.~oźu, lm D.~lów, N. ~lańϊ - 1. cypel, wysunięty kawał lasu, pola, łąki. Łón pas krowy na cuplu. 2. półwysep utworzony w miejscu połączenia rzek.
m - miejscowość w gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki, kol.: Chrzónek, Wyzegy.
m - mieszkaniec wioski Cupel, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
a. cuploźónka ż - mieszkanka wioski Cupel, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
ż - cebula.
m - 1. posp. pierś kobiety. 2. sutek zwierzęcia. Cycek kroźϊ.
a. cégarnϊca ż - papierośnica.
cygo - wołanie gęsi.
m - 1. cygan, człowiek z koczowniczego plemienia indoeuropejskiego rozproszonego w Europie i w Azji. 2. przenośnie o człowieku pędzącym życie nieuporządkowane.
m - miejscowość w gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, kol.: Kośary, Włóky, Źelóne Góry.
m - mieszkaniec wioski Cyk, gm Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Cyk, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
m, blm - cement.
ż - gręplarnia - urządzenie mechaniczne do czyszczenia, uszlachetniania wełny. Łuwåzåj, zeby ćϊ śë do cyzy palyce ńe dostały!
m - czajnik
ż a. m, odmienne jak ż - człowiek ślamazarny, ciamajda.
czas. - 1. wolno i bez wysiłku ciąć drobne gałęzie, drzewo. 2. dużo i niepotrzebnie mówić, obrażać innych, pogardl. Cy ty tak stale muśϊs ćapać tëm łözorëm!?
n blp - ciarki, dreszcze. Tak śë zląkëm, łaz më ćårky przesły.
ćårńeje czas. - mrowieje, drętwieje, zob. ćérzpśéć. Nogy ńϊ zćårńały łod tégo śedzëńå.
a. ćę̈gëm przysłów. - wciąż, ciągle, bez przerwy. Jéj chłop ćę̈gëm choruje.
przym. - żywy, energiczny, zadziorny.
(Cieciory) n - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, kol.: Budźϊsky, Kalysky, Końówky, Podkruśe.
a.ćéćórzåk m - mieszkaniec wioski Cieciory, gm. Turośl, pow. Kolno, przezwisko: łoś, łośe.
ż - mieszkanka wioski Cieciory, gm. Turośl, pow. Kolno.
m - 1. cietrzew ( ptak ). Na Kaźńérza słychać pśérsó grë ćećwérza. 2. osoba ociężała.
ż, DC. ~ϊ, lm C. ~óm, N. ~ańϊ - poziom gruntu, w którym pojawia się, sączy, woda. Dokopåłëm śë do ćekę̈ćï.
m - 1. cielak. 2. osoba niedorozwinięta, ociężała umysłowo.
ż - młoda krowa, zob. pśérźåstka.
czas. ćely śë, ćeló śë, łoćeléła śë - wydawać na świat cielę. Krowa łoćely śë na źosnë.
przym. - o krowie, która ma mieć małe.
m - mieszkaniec wioski Cieloszka gm. Turośl, pow. Kolno, przezwisko: bźdźuch, bźdźuchy a. źelazne bełky.
ż - mieszkanka wioski Cieloszka, gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
(Cieloszka) ż - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, kol.: Nadbźele, Prośńϊska, Rzéchucka, Rzéźńϊca, Starå Źeś, Śwérzk.
m - miejsce nieoświetlone, ciemność. Sukalym tégo po ćëmåku.
(Ciemny Kąt) m - uroczysko w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
czas. ćépå śë, ćépajó śë, ćépåj śë - poczynać, próbować. Juz ćépå śë jeść, wnet wyzdroźeje. 2. wszczynać bójkę.
ż - mała, drobna kobieta.
ż - drewniany przyrząd do tarcia lnu.
a. ćérzkać czas. ~póm, ~pås, ~pómy, ~pajó, ~påj, ~påjta - czerpać. Ćérzpać wodë.
m - drewniane naczynie z uchwytem zawieszane na wiadro z wodą do zaczerpnięcia wody do picia, a także przymocowane wiadro do kluczki żurawia przy studni.
przym. - cierpliwy.
czas. - 1. drętwieć, odmawiać posłuszeństwa z powodu niedokrwienia, zmęczenia, zob. ćårńeje. 2. cierpieć.
(Cierpięta) n - nazwa miejscowości w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Cechrónka, Duzy Las, Dę̈bźëńϊca, Kośary, Ostrowy, Śćϊślå.
m - mieszkaniec wioski Cierpięta, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: rakårz, rakårze.
ż - mieszkanka wioski Cierpięta, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Cięćk) m - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Ćęćk, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, przezwisko: jón, jóny.
ż - mieszkanka wioski Ćęćk, gm. Myszyniec, przezwisko: rédka, rédky.
ż, lp N. ~ó, lm C.~óm, N.~ańϊ - miejsce zacienione, osłonięte przed działaniem słońca, chętnie wykorzystywane w czasie upału przez dzikie zwierzęta. Takå gorąc, ze tylo w ćïgę̈dźu lezéć.
m, lp C.~oźu, N.~ëm - 1. pień do rąbania drewna na opał. Tńïj na ćïnåku. 2. człowiek ociężały umysłowo, pogardl.
a. śklårz m - szklarz.
a. śklónka ż - szklanka.
a. śkło n - szkło
m - postać z baśni - straszydło mieszkające w dołach, piwnicach, pod zabudowaniami.
m - czort, diabeł - w wyrażeniu: Jϊdź do ćorta jϊ ńe zawråcåj ńϊ głowy.
n, lm. D. ~ów - znak bartny, wydrążony na barci.
ż. - zdrój, potok.
czas. ~óm, ~ ås , ~å, ~åj, ~åjta, ~ómy, ~åta, ~ ajó - jeść, obżerać się. Ćpås, ćpås jï jesceś śë ńe naćpåł.
ż - silny rozstrój żołądka.
ż - 1. świnia, świnka /zdrobniale w języku dziecięcym/.
m, blp - 1. przysiad, zob. kucky. Zrób ćućky ! 2. młode prosięta.
m - młody, trudno dostępny, gęsty lasek.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~åj, ~åjta, ~my, ~åta, ~ajó - pulsuje, tętni, szarpie rytmicznie. Ryba zacynå ćupać. Ból më w łokću ćupå.
ż - więzienie.
ćut - trochę.
ż - 1. miara będąca czwartą częścią jakiejś innej miary;- najczęściej używane; ćwårtka wódky - czwarta część litra, ćwårtka zyta - czwarta część kwintala, zob. ćwérć.
ćwér - słowo naśladujące głos wydawany przez wróbla, kanarka, świerszcza itp. Ćwér, ćwér, zaćwérkåł wróbel.
ż - czwarta część całości. Ćwérć śwyńåka (po uboju), ćwérć kwårty.
czas. ćwérkå, ćwérkajó – wołać: Ćwér, ćwér.
n, blp - wstawki wszyte pod pachami koszul kobiecych i męskich, najczęściej w kształcie prostokątów.
ćϊp, ćϊp… - przywoływanie kur.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - rzucać. Ńe ćϊskåj jek ńe łujńes.
- uważać, opiekować się, przyglądać się. Jϊdë na pole, ła ty dåj zwagë na dźećϊ.
dawać czas. dóm, dås, då, dómy, dåta, dåj, dåjta, dadzó - dać, dawać. Jå wóm dóm dóm, ła co wy mńe dåta?
- zwrot w znaczeniu: nie tak źle, powoli coraz lepiej, Daléj ńe daléj, łaby do lata.
ż - 1. rower damski. 2. figura z gry w warcaby.
ż - typ młockarni.
m - dar, szczególna zdolność do czegoś, talent; Må dår do muzyky. Bozy dår.
a. derlyna ż - darń, gęsta murawa.
(Dawia) ż - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
czas. dåźë śë, dåźϊs śë, dåźϊ śë, dåźëm śë, dåźϊta śë, dåźó śë, dåź śë, dåźta śë - dławić się. Ńe łudåw śë !
(dawna nazwa Pśérdołky) ż - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
n - miejscowość w gm. Rozogi, pow. szczycieński, woj. warmińsko-mazurskie, siedziba parafii pw. Św. Józefa Oblubieńca.
m - mieszkaniec wioski Dąbrowa, Dąbrowy.
ż - mieszkanka wioski Dąbrowa, Dąbrowy.
ż - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. Św. Anny, Sanktuarium Matki Bożej.
czas. dąsóm śë, dąsås śë, dąså śë, dasåj śë, dąsómy śë, dąsåta śë, dąsajó śë, dąsåjta śë - gniewać się, dąsać się.
m, D. dechu – wciągane do płuc i wypychane z nich powietrze, czynność narządów oddychania, oddech.
czas. dédóm, dédås, dédå, dédómy, dédåće, dédåta, dédajó, dédåj, dédåjta - 1. nieudolnie kroić nieostrym nożem. Dédås jï dédås jï łudédać ńe mozes! 2. kołysać dziecko w kołysce.
m - czarny, wodny robak, podobny do chrząszcza.
czas. ~ujë, ~ujes, ~je, ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta, ~owåł, ~owaly - bić kogoś kijem. Dejowåł go.
czas. ~jë, ~jes, ~uje, ~jó, ~jeta, ~uj, ~ujta - 1. wykonywać pokrycie dachu. Łón to łujńe dekować. 2. zadekowåł śë fraz. - ukrył się.
ż, lm. D. ~ów - dachówka.
ż - wymienna podłoga wozu konnego, przygotowanego do przewozu, osób, zwierząt gospodarskich, worków wypełnionych ziemniakami, zbożem, innej drobnicy.
m - podnóże do krosien.
a. dera ż - duża, mocna płachta mające różne przeznaczenia, np. do noszenia opału (chrustu, kolek, szyszek), do okrywania zwierząt przed mrozem. Przyńeś pełnó dérë śana.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - dreptać, wolno biec. Dérdåj po kartofle !
ż blp, D.~ów - nieodpowiednie żarty. Mås take głupśe dérdy. Tylo ćϊ dérdy we łbźe.
m - deresz, koń o sierści gniadej lub kasztanowatej z domieszką włosów białych.
przym. 1. płaczliwy (o dziecku). 2. derte ńę̈so - łatwe do dzielenia mięso, np. kurze udka.
ż - deska z rękojeścią pośrodku, z jednej strony falista, służąca do ubijania słomy, z wypustkami metalowymi z boku służącymi do " czesania" dachu.
ż - deseczka z rękojeścią i oczkami, przez które nawlekano nici ze szpulek na drabinie, łącząc je w jedną osnowę i nakładano na snowadło - koło do snucia.
m - mieszkaniec wioski Dębniki, gm. Zbójna, pow. łomżyński.
ż - mieszkanka wioski Dębniki, gm. Zbójna, pow. łomżyński.
(Dębniki) n - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński.
a. dę̈båk m - mieszkaniec wioski Dę̈by, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, przezwisko: rybåk, rybåky.
ż - mieszkanka wioski Dę̈by, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
(Dęby) n - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Jaźϊny, Karåska, Pårówky, Worek.
ż, lm D.~ów - 1. drewniana listwa łącząca dwie części wierzei od stodoły (dęgę zamykano na skobel). 2. ślad w postaci linii na ciele po uderzeniu kijem, pasem skórzanym.
n, blp - kurpiowski instrument drewniany melodyczno - perkusyjny z jedną struną i brząkadłami.
m, lp C. ~koźu - ktoś, kto powoli wykonuje jakieś czynności. Z ńégo to taky dłubek.
m - mieszkaniec wioski Długie, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Długie, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
(Długie) n - miejscowość w gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki, kol.: Glynky, Juljanowo, Kokoskowo, Łulypśe, Podsuroźe.
m - mieszkaniec wioski Długi Kąt, gm. Lelis, pow. ostrołęcki, przezwisko: kołtun, kołtuny.
ż - mieszkanka wioski Długi Kąt, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Długi Kąt) m - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
ż - miejscowość w gm. Baranowo, pow ostrołęcki, kol.: Jådky, Rososky, Zåleśe.
ż - mieszkanka wioski Dłutówka, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - deska lub bal służący do zatkania otworu w barci.
ż - długi pień ściętego drzewa (powyżej 9 m dł).
- zwrot wyrażający dezaprobatę czyjegoś postępowania, a także negatywną ocenę czegoś lub kogoś. Jϊdź do psa starégo !
a. dlå pucu - na żarty, dla śmiechu.
- 1. prawidłowo, do rymu. Poźédz cóś tak, zeby béło do skłådu. 2. sposób orki "do środka".
- dotąd, do tego czasu, do tej pory. Do telå ńe béło kómu mńe z łózka podńéść.
- całkowicie, kompletnie. Zabåcółëm do zdechu, ze moja dźϊś koléjka.
m - 1. dobroczyńca, tytuł grzecznościowy. Pańe dobrodźeju. 2. ksiądz dobrodziej.
- mieszkaniec wioski Dobry Las, gm Zbójna, pow. łomżyński, przezwisko: zdun, zduny,
- mieszkanka wioski Dobry Las, gm Zbójna, pow. łomżyński.
m - człowiek dobry, szlachetny, w odniesieniu do mężczyzny, kobiety, także dziecka. Łón /a/ to takå dobrota, ze do rany przyłóz.
m - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie, kol.: Gåłky, Ję̈drzejåky, Mały Las, Duzy Las.
m - zwierzęta domowe w zagrodzie. Jϊdë łoporządźéć dobytek - dać śana krowóm, kóńoźu.
dobźϊjać czas. ~ë, ~óm, ~es, ~ół, ~ϊj, ~åjta - zabić bliskiego śmierci, zadać śmiertelny cios. Dobźół postrzelónégo dźϊka.
dochtórka - lekarz, lekarka.
m - opieka.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, uj, ~ujta - pielęgnować, otoczyć opieką. Docynkuje przy choréj matce.
czas. dojådóm, dojådås - 1. skończyć jeść, zjeść coś do końca. 2. dokuczyć, dać się we znaki, zob. dogryzać.
czas. ~gróm śë, ~grås śë, ~grajó śë - doczekać się przykrych następstw karygodnego zachowania. Kråt, łaz śë dojϊgråł.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta - stroić figle, żartować. Łale dokazuje!
przym. - dokładny.
ż - 1. dokuczliwość, udręka, mordęga. 2. człowiek niespokojny, dokuczliwy. Dåj ńϊ, dokuto, spokój!
- leżeć dokładnie ułożonym, dociśniętym, np. snopki zboża w stodole.
dopśéróm, dopśérku - dopiero, przed chwilą. Dopśéróm przysła, ła już musë jϊść.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~jó, ~åta - dokuczać, być nieznośnym. Poset z dómu, bo mu doskśéraly.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj,~ujta, - dorwać, dosięgnąć, dotrzeć. Ćelåk dośącowåł śë do krowy jϊ wydojół wsystko mléko.
czas. ~jdë, ~jdźes, doset, ~śly - 1. idąc dotrzeć dokądś. 2. o listach i przesyłkach: Lysty ńe dochodźéły. 3. osiągnąć jakąś granicę. Påśńϊk dochodźϊ do samégo rowu.
m, blm - 1. los, szczęście. 2. należność wynikająca z umowy. Mås swojó dólë ! 3. datek pieniężny na szczęście.
podóléło śë, dól śë czas. - szczęścić się, poszczęściło się, szczęść się! Ńech ćï śë dóly!
m - domownicy, zob. dómowńϊk.
m - stały mieszkaniec jakiegoś domu, członek rodziny, współlokator. Na źecerzy wsystke dómowńϊky śë spotkaly, zob. dómåce.
m - 1. gra w karty. 2. osoba niedorozwinięta, głupi pogardl. Ty dórńu !
ż - przyrząd służący do sporządzania osnowy na kole do snucia.
ż - 1. drabina. 2. ruszt w kuchni. Prześéj popśół przez dråbkë, zeby śë lepśéj påléło.
ż - 1. duża drabina. 2. element drewnianego wozu konnego, przystosowanego do przewozu zboża, siana.
czas. ~uj, ~ujes, ~uje, ~uj, ~ujta, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó - uciekać. Dråłuj, jϊle mås śϊły !
ż - ostra, zdarta miotła z gałązek, najczęściej brzozowych. Weź drapakë jϊ zańeć przed śëńó!
ż - węższa strona prostokątnego pudełka od zapałek służąca do zapalania zapałek.
czas. - ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - zapalać zapałkę.
m, C.~ oźu, N. ~ëm, lm. N. ~ańϊ - 1. drąg, żerdź. 2. miara płótna - ¼ ściany w osnowie do krosien /ściana = 6 m./.
(Drążdżewo Nowe) n - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski, kol.: Pośϊlëńe, Nabywce, Kantór.
m - mieszkaniec wioski Drążdżewo Nowe, gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Drążdżewo Nowe, gm. Jednorożec, pow. ostrołęcki.
m - stolarz wyrabiający kółka do przędzenia.
m - szopka, pomieszczenie na drewno opałowe.
(Drężek) - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
(Drężewo) - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
a. drygaźϊca ż - sieć do łowienia ryb, zarzucana na wodę.
m - 1. zmywak z cienkich drucików do szorowania garnków. 2. przedmiot kuchenny do gniecenia ugotowanych ziemniaków.
m - 1. grzyb kania. 2. osoba o twarzy oszpeconej przebytą ospą.
m - drób, ptactwo domowe.
m, lm. D ~ów - drużba, młody kawaler, zwykle rówieśnik pana młodego towarzyszący mu do ślubu.
- innym razem. Wykrzycåłëm go jϊ drugëm razem bę̈dźe mądrzejsy.
ż - dziewczyna z orszaku panny młodej, zwykle rówieśnica panny młodej, towarzysząca jej do ślubu.
n, blp D. drwów - drewno przygotowane na opał. Przyńeś drwów jϊ napål w pśecu.
w drybźϊgy - całkowicie, do reszty, w drobiazgy. Potłukła śë ćklónka w drybźϊgy.
m - 1. przyrząd do wiercenia dziur w bursztynie, kamieniu. 2. siewnik konny, lok.
ż, CMs. ~zdze, lm D. drzåzgów - drobniutki, suchy, ostry kawałek drewna sosnowego używany na podpałkę. Drzåzga wlazła ńϊ za paznokeć.
a. dråźńéć czas. ~ë, ~ϊs, ~ϊ, ~ëm, ~ϊta, ~ó, ~ϊj, ~ϊjta, - drażnić, denerwować, złościć, prowokować. Ńe dråźńϊj psa !
m, blm - drobne, suche gałązki przeznaczone na opał, chrust. Przyńeś drzązdzu na rozpåłkë.
drzéć śë czas. drë, drzes, drze, drzëm, drzeta, dró, drzyj, drzyjta - 1. rozdzierać (materiał). 2. bardzo głośno mówić krzyczeć, płakać. Ńe drzyj śë!
drźϊcky n - drzwi, drzwiczki.
przym. - podwójne, np. dubeltowe okno.
m - 1. wgłębienie w kamieniu w żarnach. 2. wgłębienie terenu, niecka.
m - 1. u człowieka miejsce poniżej mostka klatki piersiowej a jamą brzuszną. Cóś më w ducku śćϊskå. 2. dołek w policzku.
przysłów. - natychmiast, bardzo szybko, bez zwłoki. Lećałam duchëm.
czas. dujë, dujes, duje, dujëm, dujeta, dujó, duj, dujta - szybko biec lub jechać. Duje, łaz kurz jϊdźe.
a. dudźónka ż - mieszkanka wioski Dudy Puszczańskie, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
a. dudźåk m - mieszkaniec wioski Dudy Puszczańskie, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, przezwisko: pę̈p, pę̈py.
ż – ludowy instrument drewniany dęty podobny do fujarki.
czas. ~lë (~łóm), ~les, ~le, ~lëm, ~leta, ~ló, ~lyj, ~lyjta - grzebać, wykonywać coś powoli.
(Dudy Nadrzeczne) - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
(Dudy Puszczańskie) n - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Dźejek, Łupańce, Kawåł, Pólky, Źeś.
ż, lm D.dug - 1. dźwignia dwustronna, jednostronna. Podsådź dugë tu. 2. ciężarek w zegarze sprężynowym wiszącym lub stojącym. 3. element sieczkarni.
m, D. ~a, C. ~oźu - 1. dół, wgłębienie, obniżenie w ziemi. Po descu, w duku pełno wody. 2. dziura w drzewie wydziobana przez ptaki poszukujące korników.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - czytać po sylabie, sylabizować. Ńe łujńe cytać, tylo tak dukå.
czas. ~ë, ~ys, ~y, ëm, ~ta, ~ó, ~yj, ~yjta - uważnie wpatrywać się, wypatrywać. Ńe dulcyj tak, bo popsujes sobźe łocy!
, lok. - człowiek brzydki i niesympatyczny. Taky z ńégo dulépa!
czas. ~óm, ~ås, ~ å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - myśleć, zastanawiać się. Jek podumóm, to ćϊ poźëm.
a. Durlyjåsy a. Durlejåsy (Durlasy) n - miejscowość w gm. Lelis, pow ostrołęcki.
a. durléjåśåk m - mieszkaniec wioski Durlasy, gm. Lelis, pow. ostrołęcki, przezwisko: źeźóry.
a. durléjåśónka ż - mieszkanka wioski Durlasy, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
czas. ~ë, ~ϊs, ~ϊ, ~ϊta, ~ó, duś, duśta (duśϊjta) - 1. powodować zatamowanie oddechu, ściskać za gardło. Ńe łuduś śë! 2. gasić ogień, wyłączać światło. Zaduś łogńϊsko.
a. walnawy przym.- dość duży.
- liczebnik główny oznaczający liczbę dwa. W dialekcie kurpiowskim nie ma formy żeńskiej "dwie"- mówi się; dwa kobźéty, dwa dźéwcåky, dwa rzéky itp.
dybźół czas. - czatować, cierpliwie pilnować, robić zasadzkę.
a. dychrać czas. ~ë, ~es, ~e, ~ëm, eta, ~ó, ~yj, ~yjta, - kaszleć. Dychrze jï dychrze, chyba chory!
m, C. ~oźu, lm D. ~ów - deska podłogowa. Przejdź po jednëm dylu, jekeś trzéźwy.
n. - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. NMP Ostrobramskiej Matki Miłosierdzia, kol.: Dworske, Góry Dylewske, Jerzmóźec, Sachalyn, Zapårowa.
m - mieszkaniec wioski Dylewo, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: sadlårz, sadlårze.
ż - mieszkanka wioski Dylewo, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
czas. - grodzić podwórko wysokimi deskami.
m - mieszkaniec wioski Dynak gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Dynak, gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
(Dynak) m - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski, kol. Zagoćónka.
ż - denaturat m.
m - dyszel, część wozu do zaprzęgu dwukonnego.
n - 1. część drewnianego koła od wozu. 2. kawał śledzia, dzwónek - mały kawałek śledzia.
czas. dźejë, dźejes, dźeje, dźejëm, dźejeta, dźejó, dźéj, dźéjta - robić na drutach np. ciepłe rękawiczki wełniane, sweter itp.
a. dźëńéć bårć - wyrabiać barć.
m - 1. żebrak, zwłaszcza starszy człowiek żebrzący. 2. pogardliwie, lekceważąco o każdym mężczyźnie, niezależnie od wieku. Jϊdź prec, dźadu!
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - szczekać, mówić pogardl.
a. dźamgańe rzecz. - 1. szczekanie małego pieska. 2. pogardliwie o kimś, kto dużo i szybko mówi, ale bez sensu. Ńe dźåmdåj!
n - 1. ziarno. 2. żwir, gruby piasek.
m, C. ~oźu - 1. kawał czegoś. Łukrojół taky dźbél chleba! 2. tęgi, wielki chłop, pogardl.
dźéćϊ, dźéćϊ ... - wołanie małych gęsi.
- dziecko n.
m - 1. jedynak w rodzinie, spadkobierca majątku. 2. właściciel dużego gospodarstwa poza Kurpiami ("na ślachće").
ż - jedynaczka w rodzinie, spadkobierczyni majątku.
m - 1. przesmażona śmietana. 2. maść na wrzody.
m - dłuższa część cepów (prostego narzędzia do młócenia).
m - zestawione snopy ściętego zboża na polu; - w dźeśątku mogło być i więcej snopów niż dziesięć, np. w dźeśątku przykrywanëm.
ż - dzieża, duże drewniane naczynie do rozczyniania i wyrabiania ciasta chlebowego.
ż, lm D. ~ów - naczynie gliniane. Wléj mléka do dźézky na zśadłe.
liczebnik - dziewięć.
liczebnik - dziewiętnaście.
- dziecko dziec.
m - tłuczek do ziemniaków.
a. boćón m - bocian.
m, lm D. dźóbźów - 1. kaczy kuper. 2. pogardl. twarz. Łodejdź, bo dóm ćϊ w dźóbź !
- kłusem jechać.
m, C. ~koźu - młody piesek, szczeniak dzieciece. Pogłåskåj dźudźka.
a. źwér m - żwir.
m - dzikie duże zwierzę (tylko w odniesieniu do dużych zwierząt dzikich), zob. zźérz. W leśe jest duzo dźwérzyny.
n, blp - duże drzwi podwójne, np. drzwi stodoły.
ż, lm D. dźϊkéch kozów - sarna.
ż - dzik.
- dzień dzisiejszy.
m, D. Edkoźu, N. z Edkëm - imię męskie.
m - egzamin.
- okrzyk o treści emocjonalnej wyrażający niedowierzanie, powąt-piewanie: Ejze, na pewno tak béło?
ż, D.Msc. Ely, B. Elë, N. z Eló - Ela, Elżbieta.
m - mężczyzna ubierający się wytwornie.
m - elektryk.
ż - elektrownia.
m - elementarz.
- wołanie na krowy, by się nie bodły.
ż - Europa.
ż - Ewangelia.
m, C. ~oźu - ciasteczko z mąki żytniej z dodatkiem miodu, soku z marchwi, buraka pastewnego, pieprzu, wypiekane na święto Trzech Króli. Łale twarde te fafernuchy.
a. fåflót m - ktoś źle, niewyraźnie, mówiący. Ńe rozuńë co tën fåflón móźï.
fåfórek m - 1. wstążka, wstążeczka. Zaźąz ńϊ tën fåfórek. 2. nazwa tańca kurp. Muzykanty! - fåfóra!
fajerka ż, lm D. ~ów - żeliwny krążek zamykający otwór płyty kuchennej. Zakryj fajerky, bo dym lećï.
ż - ubezpieczenie (nie tylko od ognia).
ż - CMs. fajce, lm D. fajków - 1. fajka. 2. papieros, pot.
m a. ż, odm. jak ż - człowiek niezaradny, niezdara. Fajtłåpa, ńϊc ńe łujńe zrobźéć.
czas. ~nónëm, ~nóneś, ~nón, nëńϊm, ńëńϊśta, ~nëńϊ - paść, przewrócić się nagle. Fajtnón jek długy.
ż - marszczony pas tkaniny, przyszywany dla ozdoby odzieży damskiej. Sukńå z falbanó.
(Falkowa Góra) - uroczysko w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
ż - 1. farba. 2. krew zwierząt, rzadko ludzi, pogardl. Doståł w nos, łaz mu farba posła.
ż lm D. ~ów - 1. grzechotka, zabawka dziecięca. Dåj mu jekó farfåckë. 2. przyrząd zastępujący dzwonki w liturgii Wielkiego Postu.
m - 1. okrycie ochronne wkładane przy pracy. 2. fartuch wyszywany, ozdobny element świątecznego stroju kurpiowskiego żeńskiego.
m - 1. krój, fason, model ubioru. Fasón cåpky. Wybrać fasón. 2. pot. swobodny, śmiały sposób bycia.
fåjtać czas. ~óm, ~ås, ~tå, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta, - trzepotać, zwisać.
przym. - ostry, z dobrej stali.
a. fąfa m - 1. pogardl. ktoś wiecznie nadąsany. 2. człowiek usmarkany. Stale źϊśϊ mu fąfel łu nosa. 3. wydzielina z nosa.
ż - papierośnica. Zrobźółëm sobźe féfkë do papśérosów. zob. lówka.
m, DB. ~a; lm M. felcéry - osoba ze średnim wykształceniem medycznym uprawniona do wykonywania prostych czynności lekarskich. Felcér mu pomók.
przym. - 1. wadliwy. 2. niepełnosprawny (w odniesieniu do ludzi i zwierząt). Felowny kóń.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~jó, ~åj, ~åjta - kręcić się z warkotem. Posmaruj koło zeby tak ńe férało.
czas. - werbować, namawiać.
ndm, pot. w funkcji przymiotnika lub przysłówka - mocno, dobrze, doskonale. Fest chłop.
m - coś nieestetycznego, ochlapłego, np. stary grzyb.
m, częściej w lm - flak (wulgarnie także o ludziach) - flaky wołowe.
m - człowiek nie dbający o swój wygląd, brudny, obdarty. Ńe chcë tégo fléjtucha.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta, - 1. zwalniać. Folguj, pofolguj! 2. ustępować. Juz ńï ból folguje.
czas. ~lujë, ~lujes, ~luj, ~owåł, ~owany - powierzchniowo spilśniać tkaninę wełnianą.
ż - pot. pokrycie kosztów związanych z zaproszeniem kogoś do restauracji, fundowanie. Wcoråj mojå, dźϊś twojå fónda.
m - 1. funt, jednostka wagi równa wadze od 350 - 560 g. 2. jednostka monetarna Wielkiej Brytanii.
a. fórmanka ż lm D. ~ów - wóz konny. Pojechåł fóró na jermark.
m, C. ~oźu, lm N. ~ańϊ - niewielka gromadka świeżo skoszonego zboża. Źąz snopky z dwóch fórmónów.
ż - 1. rama okienna. 2. furtka.
m - okres wojny. Po frónće wróćół do dómu. Przez nasó źeś dwa razy przechodźół frónt.
a. frukty ż, blp, D.~ów - resztki materiału.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ón, ~ëńϊ, ~ómy, ~åta, ~ajó, åj, ~åjta - fruwać. Pofrugnón wysoko.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj,~åjta - 1. głośno jeść lub pić, wciągając potrawę, siorbać. 2. głośno pociągać nosem mając katar. Ńe frykåj !
ż - 1. rowek wzdłuż krawędzi deski lub płyty kamiennej, w który wchodzi wypukłość dopasowanej do niej innej deski lub płyty. 2. szczelina między cegłami, pustakami, wypełniona całkowicie spoiną.
czas ~óm, ~ås, ~ajó, ~åj, ~åł - 1. - pot. odzywać się do kogoś opryskliwie, z gniewem, złościć się. Ńe fukåj tak na ńégo ze złośćó.
ż - tzw. krzesełko z odpowiednio złączonych rąk dwojga ludzi.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ ujó - dobrze karmić domowe zwierzęta, zwłaszcza konie. Dobrze futrujes kóńa.
ż - ościeżnica (część drzwi, okien).
n, blp - specjalne widły do wrzucania ziemniaków.
m - mieszkaniec wioski Gaczyska, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: popśélårz, popśélårze.
ż - mieszkanka wioski Gaczyska, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Gaczyska) n - miejscowość w gm. Baranowo, pow ostrołęcki.
czas. ~óm, ~ås, ~ajó, ~åj, ~åł - pot. mówić, rozmawiać, opowiadać. Lubźół duzo gådać.
a. gådajny a. wygådany - rozmowny, ktoś kto ma łatwość wysławiania się.
ż - 1. mowa, język. 2. opowiadanie.
(Gadomskie) n - miejscowość w gm. Myszyniec, pow ostrołęcki.
m - kaganek, źródło słabego światła, zob. mérsc.
m - błędne ogniki, świetliki pojawiające się na terenach bagiennych, a także w okolicach cmentarzy - unoszące się tuż nad ziemią i przenoszące się z wiatrem.
m, D.~a, lm M. ~e, D. ~ów - 1. gaj, niewielki gęsty las, grupa drzew dziko rosnących. "Suchy kśećëń, mokry måj, bę̈dźe zyto jeko gåj".
m - duży kloc drzewa.
m - elegancki mężczyzna.
ż, CMs. ~pce; lm D. ~ków - szybki taniec wirowy, galop, prędka polka. Tańcujó galopkë.
czas. ~ë, ~ϊs, ~ϊ, ~ëm, ~ϊta, ~ńó, ~élym, ~ély,~ó, gań, zgań, zgańéć, gańéć - pouczyć, skrytykować, zwrócić uwagę, dać naganę. Zgańély mu narzecónó.
ż(1), ż,m(2) - 1. wrona. Ło, lećï gåpa. 2. osoba mało spostrzegawcza. Łale z ćebźe gåpa.
m - ktoś mało spostrzegawczy, zob. gåpa.
czas. ~śë, ~śϊs, ~śϊ, ~śëm, ~śϊta, ~ó - patrzyć, wypatrywać.
m, D. ~a, Ms. ~bźe; lm M. ~y - 1. silne skrzywienie kręgosłupa tworzące wypukłość na plecach lub na klatce piersiowej. Gårbaty chłop. 2. wszelka wypukłość, nierówność. Gårby na drodze.
(Garbarka) ż - znaczne wzniesienie wśród lasów w rejonie miejscowości: Gibałka, Lelis, Długi Kąt.
a. garcek m - nieduży garnek.
przym. - osoba o małym apetycie, mało jedząca.
ż, lm D. ~ów – gardło, zob. grdyka.
a. garńéc a. gårc m - miara zboża, ok 3 kg ¼ kwarty.
ż, DCMs.~ϊ, lm D.~ów - 1. garść. 2. miara czegoś. Przyńeś dwa gårzće lnu.
n - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie, kol.: Duzå Góra, Marycha, Zagrądźe.
m - mieszkaniec wioski Gawrychy, gm. Zbójna, pow łomżyński, woj. podlaskie.
ż - mieszkanka wioski Gawrychy, gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
ż -1. nafta. Naléj gazy do lampy. 2. cienki bandaż opatrunkowy.
m - ktoś, kto niewyraźnie mówi.
m - mieszkaniec wioski Gąski, gm Lelis, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Gąski, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Gąski) n - 1. miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie. 2. nazwa grzyba kurki.
~në, ~ńes, ~ńϊj, ~nón, ~nëna, ~nëńϊ - 1. (o kurze), wydawać głośne dźwięki towarzyszące zwłaszcza znoszeniu jaj. Kokos (kura) gdåce. 2. wydawać dźwięki przypominające albo naśladujące głos kury. Gdåcó karabźϊny maśϊnowe.
m, C. ~oźu, lm D. ~ów - 1. człowiek skąpo ubrany lub nagi. Ty gecu, łubźerz śë! 2. ptak derkacz. 3. chłopiec z podkasanymi nogawkami spodni.
m - osoba mówiąca szybko i niewyraźnie, zob. gulgot.
ż - łysina, ogolona głowa, pogardl.
a. glans m, blm - połysk. Må bóty na glanc. Zrobźóne na glanc.
(Gleba) ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj mazowieckie, kol.: Góry Glébowske, Nadkanåle.
m - mieszkaniec wioski Gleba, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: ślyzgy pę̈p, ślyzge pę̈py.
ż - mieszkanka wioski Gleba, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
m - duża pajda chleba.
m a. ż - osoba mówiąca dużo i bez sensu.
m, lm D.~ów - kromka chleba, zob. skybka. Łukrój glónek chleba.
- mieszkaniec wioski Glinki, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
- mieszkanka wioski Glinki, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Glinki) - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m, N. ~këm - 1. naczynie gliniane, zwłaszcza garnek, dzbanek. Mléko w glyńåku. 2. pot. chleb z zakalcem.
ż, lm D. ~ów - dżdżownica, zob. wę̈dzårz, dźudźowńϊca. Nazbźéråł glyzdów jϊ poset na ryby.
m - człowiek, który nie słyszy.
a. dźϊky kur m, lm D. głuchéch kurów - cietrzew.
m - gmatwanina. Zyće må tyle zåkluków jϊ taky jest gméłtunek, ze we łbźe śë ńe ńeśćϊ.
czas. ~ óm, ~ås, ~å, ~åj, åjta, ~ ómy, ~åta, ~ajó - wygnać, zagnać, przegnać, pędzić, wypędzić, przepędzić. Wygnåj krowy na påśńïk.
- mieszkaniec wioski Gnaty, gm. Lelis, pow. ostrołęcki, woj mazowieckie.
- mieszkanka wioski Gnaty, gm. Lelis, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
m - kość.
(Gnaty) - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
m - osad gnilny, gnój.
m - 1. obornik. 2. coś mokrego, zgniłego. 3. człowiek - zwrot b. obraźliwy.
przym. - gniady, koń brunatny z czarną grzywą, czarnym ogonem i czarnymi do kolan nogami.
ż, CMs. gńϊdźe, lm D. gńϊdów - 1. jajo wszy, w chwili zniesienia przytwierdzone do włosów albo sierści żywiciela. 2. przen. obelż. o człowieku niepozornym, działającym z ukrycia na czyjąś szkodę, odrażającym moralnie. Ty gńϊdo!
ż - gmina - jednostka administracyjna.
n, blp - Boże Narodzenie.
m - mieszkaniec wioski Golanka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: rusek, rusky.
ż - mieszkanka wioski Golanka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
(Golanka) ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Kapuśćϊska, Podpśåstowe, Starå Źeś, Warchół, Zågórze.
m - mieszkaniec wioski Gontarze, gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
(Gontarze) n - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
ż - mieszkanka wioski Gontarze, gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
a. gorę̈c m - upał, skwar, zob. spår. W taky gorąc to lepśéj z dómu ńe wychodźéć.
m, D. ~a - wcięty kaftanik bez rękawów, barwnie wyszywany, będący częścią stroju kurpiowskiego damskiego.
m, D. ~ńca; lm M. ~ńce, D. ~ńców - szeroka droga wiejska, trakt. Gośćëńec łubźϊty jϊ łutorowany.
- miejscowość w gm. Kolno, woj. podlaskie.
m - żal w duszy, smutek.
przysłów. - przykro.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta - być niezadowolonym, mieć odmienne zdanie.
m - gwóźdź.
czas. - podnosić się, wychodzić, np. z łóżka, choroby, tarapatów. Franek, grabåj śë, juz późno.
(Grabnik) - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
- miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
- miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
ż - wzgórze morenowe w pobliżu miejscowości Lipniki, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
n - trzonek grabi.
m, C. ~oźu, lm D. ~ów - muzykant. Pudë na muzykë, tam gråce grajó.
m - 1. stopień ołtarza, klęcznik. Źϊdźåłëm jó, jek klę̈cała na gråduśe. 2. stopień temperatury.
m - 1. termometr. 2. klęcznik, zob. grådus.
ż - agrafka, zob. jedźónka.
m - mieszkaniec wioski Grale, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: rejbåk, rejbåky,.
n - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Łubńåk, Krochmålowa Góra, Nadleśe.
ż - mieszkanka wioski Grale, gm. Kadzidlo, pow. ostrołęcki.
- krowa czarno-biała.
m, DB. ~a, Ms.~ åće; lm M. ~y - przedmiot małowartościowy, najczęściej stary mebel, samochód. Jégo samochód to stary gråt.
a. grądźåk - mieszkaniec wioski Grądzkie, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, przezwisko: koty a. glëńe.
(Grądzkie) n - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
a. grządźél m, D. grądźéla - część pługa żelaznego,
a. grzdél m - 1. silny mężczyzna, zawadiaka, pogardl. Jest kawåł grdéla z ńégo. 2. gruba szyja.
m - 1. łyk. Wypśół to na dwa grduky. 2. przezwisko mieszkańca wsi Tatary w pow. ostrołęckim. Grduków lepśéj ńe zacépśać, bo to chwacke chłopy.
grdukńϊj, grdukńëm, grdukńϊjta czas. - wypić naraz. Grdukńëm sobźe kélycha.
a. grzduńéć śë czas. - dławić się, dusić się. Grduńϊ śë łod kaślu.
ż - gardło, przełyk, zob. gårdźél. Złapåł go za grdykë.
ż, lm.D ~ów - obciążnik powodujący zatopienie sieci rybackiej czy żyłki wędki.
ż - grobla, nasyp, wał ziemny na terenie podmokłym, zalewowym, służący za przeprawę dla zwierząt domowych, pojazdów.
n - grochowiny, wyschnięte łodygi grochu.
m lok. - człowiek wynoszący się ponad innych. Łale z ńégo grojse.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~uj, ~ujta, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, - sprawdzać głębokość w jeziorze, w rzece.
czas. ~në, ~ńes, ~ńe, ~nónem, ~nóneś, ~nóń, ~ńëm, ~ńeta, ~nó, ~nëńϊm, ~ńϊśta, ~nëńϊ, ~ϊj, ~ϊjta - huknąć, strzelić, uderzyć.
a. gruchåwka ż - grzechotka, zabawka dziecięca.
ż - gała, kula śnieżna, zob. gulåłka.
ż, D.lm ~ów - biedronka, gżegżółka.
a. grycåk m - 1. placek (chleb) z mąki gryczanej. Dåwno ńe jåtëm tak smacnégo grycóna. 2. owad. 3. pogardliwa nazwa mieszkańca Nowogrodu: grycåk.
m - 1. diabeł w ludzkiej postaci. Ty grzéchu ! Jϊdź do grzécha! 2. grzech.
n - coś brzydkiego lub złego.
ż, CMs. ~dźe; lm D. ~dów - 1. żerdź, drążek, pręt, na którym odpoczywa ptactwo domowe. Dåj kurze grzę̈dë. 2. drąg pod sufitem do wieszania bielizny, innych ubrań. Poźeś kozuch na grzę̈dë, to ćϊ wyschńe.
(Grzędy) n - uroczysko w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
m - niskopienna roślina o niebieskich małych kwiatkach rosnąca na ubogiej, piaszczystej glebie.
a. kugel m - 1. rodzaj uczesania, spięcia włosów kobiety. 2. wnęka w piecu, lok.
- wołanie indyków.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~åł, ~åłëm, ~ łeś, ~åj, ~åjta, ~ómy, ~åta, ~ajó - bawić się, oddawać się rozpuście. Ńeźle gulåł!
a. gulåjka ż - niewielka kula, np. śnieżna, zob. gruźlå.
a. gełgot m - osoba mówiąca szybko i niewyraźnie, pogardl. zob. gełgot.
m, D. ~këm; lm M. ~ ky - 1. pot. but gumowy. Zabłocóne gumåky. 2. wóz konny na gumowych, pompowanych kołach.
m - mieszkaniec wioski Guzowatka gm Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Guzowatka, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Podgóra, Starå Źeś, Studźónky.
pogwårka rzecz. - luźna rozmowa kilku osób.
czas. ~rzë, ~ rzys, ~rzó, ~gwårz, ~rzół, ~rzyly, ~éć - prowadzić pogawędkę, gawędzić. Poset pogwårzéć.
a. gybålåk m - mieszkaniec wioski Gibałka, gm. Lelis, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, przezwisko: smolårz, smolårze.
a. gybålónka ż - mieszkanka wioski Gibałka, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Gibałka) ż - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, kol.: Babźå Góra, Dąbrowa, Zające Górky.
m - człowiek dużego wzrostu, szczupły, o nieproporcjonalnie długich nogach. pogardl.
m - 1. nos pogardl. 2. wydzielina z nosa. Gyl mu z nosa źϊśϊ. 3. gil (ptak).
m - interes handlowy.
czas. gźdźϊ śë, gzdzó śë, gźdźϊj śë, gźdźϊjta śë - 1. reakcja bydła domowego na atak owadów zwanych gzami. Krowy zaderły łogóna, jϊ łućekajó, bo śë gzdzó. 2. nabrać dużej i niepohamowanej ochoty na coś. Pocekåj, ńe gźdźϊj śë tak !
przygźdźéć czas. gzdzë, gźdźϊs, gźdźϊ - palić, przypalać. Ty ćągle gźdźϊs jϊ gźdźϊs.
a. Habåj m – Żyd, pogardl.
czas. - handlować raczej nieuczciwie, chachmęcić.
m, D. ~a; lm D. ~lów - hacel, hak, zwykle stalowy, w formie dwuteownika, stożka lub ostrosłupa, wkręcany na każdym z dwu końców podkowy, zapobiegający ślizganiu się konia. Kóń zgubźół håcél.
a. hałastra ż, blm, D. ~y - hałaśliwa gromada dzieci, także domowego ptactwa. Łuspokój tó halastrë.
m - duży wiatr, huragan.
ż - pogardl. o kimś, kto nie wart szacunku innej osoby. Ty hamajdo !
a. jednorżę̈dówka a. pojedynka - instrument mający jeden rząd klawiszy i dwa basy.
a. pédåłówka ż, D. ~ńjϊ - instrument muzyczny wchodzący w skład kapeli kurpiowskiej. zob. pédåłówka.
czas. ~rujë, ~rujes, ~ruje, ~ruj, ~rowåł - pot. ciężko pracować, tyrać. Harować jek kóń.
n - widowisko ludowe związane z Bożym Narodzeniem.
ż, CMs. ~łoće, blm - pogardl. ludzie zachowujący się niekulturalnie, ordynarnie, męty społeczne, motłoch. Łobdertå hołota.
m - 1. nieforemna, źle wykształcona głowa kapusty. Na polu same hołoje. 2. wyrośnięta, zaniedbana osoba.
- gromadnie, tłumnie i zdecydowanie. Pośly hurmëm na muzykë.
ż, Cms. jańe, lm D. jamów - jama, kryjówka zwierzęca w ziemi, nora. Lyśå jama.
przym. - kolor niebieski.
m - jasiek, mała poduszka dekoracyjna na łóżko.
m - podgrzybek koloru biało-siwego, w miejscu dotknięcia spodu kapelusza pojawia się plama jasnoniebieska. Jå ńe zbźéróm jaśńåków, jënse zbźérajó.
m - 1. ruchomy pleciony płot na wodzie używany przy łowieniu ryb. 2. jaz, zapora wodna na rzece spiętrzająca wodę.
a. jest - jest.
ż, lm D.~ów - jabłoń. W łóńskëm roku łumarzły ńϊ wsystke jebłónky.
- 1. ich. Podobå ńϊ śë jéch mowa. 2. zwrot w 3 os. lp w stosunku do osoby starszej, dziadka, babci, ojca, matki. Łusanowåł jéch. Jek jéch muśϊ boléć.
przym. - człowiek mający apetyt. Łale jesteś jécy !
n - jedzenie. Kartofle do jédła na źϊmë w parsku trzymåł.
m - mieszkaniec Jednorożca, pow. przasnyski.
(Jednorożec) m - miejscowość gminna w pow. przasnyskim, siedziba parafii pw. Św. Floriana, kol.: Grądy, Pośwę̈tne, Pśåsky, Zastodole.
ż - mieszkanka Jednorożca, pow. przasnyski.
Jedómek m (rzadko używane) - Adam, Adamek
ż - agrafka, zapinka, zob. gråfka.
m, lp D.~gra, lm D.~rów - myśliwy, strzelec.
ż, lm D.~ów - świerk. Lezy pod jeglyjó. Takå łurodlywå jek jeglyjå.
m - mieszkaniec wioski Jeglijowiec, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: jéz, jéze.
(Jeglijowiec) m - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Morgy.
ż - mieszkanka wioski Jeglijowiec, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Jagłowiec, gm. Zbójna, pow. łomżyński.
(Jagłowiec) m – miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
ż - mieszkanka wioski Jagłowiec, gm. Zbójna, pow. łomżyński.
ż - 1. jagoda, czarna jagoda. 2. pieszczotl. dziewczynka, kobieta.
a. jegodźϊńåk m - las z jagodami.
- akurat w tym czasie. Jek råz zerwåł śë źetrz jϊ łulåł desc.
m (rzadko używane) - Jakub.
a. jekyś - jaki, jakiś. Geńå wróćéła ze śkoły jekåś takå smutnå jϊ zmę̈cónå.
m, D. jéłu, Ms. o jéle, lm M. ~jéły - ił, drobnoziarnista, różnie barwiona skała osadowa. Źëń jélastå.
a. jełówka a. jełoźϊca ż - młoda, dorastająca krowa. Chyba ta jełózka bę̈dźe ńedługo bźegać.
- w inny sposób, inaczej.
a. jënny a. jënåksy a. jënśéjsy przym. - inny. Wolë jënsó (jënségo).
- mieszkanka wioski Antonia, gm Łyse, pow. ostrołęcki.
a. jëntóńϊjåk - mieszkaniec wioski Antonia, gm Łyse, pow. ostrołęcki, przezwisko: buråk, buråky.
(Antonia) ż - miejscowość w gm. Łyse, pow ostrołęcki, kol.: Ćeślysko, Gać, Łåsk, Łogrody, Podgórze, Śćę̈gy, Smolycha, Starå Źeś, Za Borëm.
czas. ~ë, ~ys, ~y, ~ëm, ~éta, ~ó, jérdól, jerdólta - kroić, ciąć coś tępym narzędziem.
m - jarmark, comiesięczny targ.
przym. - jarzębata kura – kura o pstrym upierzeniu. Jestrząb porwåł tó jerzę̈bató.
m - pogardliwa nazwa Kurpiów w parafii Zaręby, gm. Chorzele, którzy dobrowolnie przyjęli niekorzystne dla siebie warunki życia (pańszczyzna, daniny), za obietnicę zbudowania kościoła w Zarębach. Nazwa funkcjonowała w sąsiedniej parafii Czarnia k. Myszyńca.
n - jarzmo, drewniany sprzęt ubity z drągów służący do wodzenia wołów, krów.
m - młoda jaskółka.
ż - 1. jaskółka. 2. półeczka przy kuchni na zapałki i kaganek.
przym. - 1. jaskrawy, mający barwę intensywną, o dużym nasyceniu; rażący oczy kolorem lub blaskiem, mocno świecący. 2. chory na jaskrę lub mający zeza.
- jastrząb.
- myszołów.
a. jestrzę̈bźåk m - mieszkaniec wioski Jastrząbka gm Baranowo, pow. ostrołęcki.
a. jestrzę̈bżónka - mieszkanka wioski Jastrząbka, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Jastrząbka) ż - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Kadźϊdełko, Łę̈gy, Łodgroble, Stacjå, Zåbrodźe, Zagórze, Zalåsce, Zasańϊca.
ż - kolonia wioski Siarcza Łąka, gm Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - okrycie męskie, płaszcz.
ż (rzadko używane) - Ewa.
m, D.~a - jawor, gatunek klonu.
(Jazgarka) ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Bóbrówka, Chu-chół, Kalno, Stocek, Zastrózce.
m - 1. ryba denna. 2. przezwisko.
m - mieszkaniec wioski Jazgarka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: pśϊskórz, pśϊskorze.
ż - mieszkanka wioski Jazgarka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
czas. ~cë, ~cys, ~ cåł, ~cely - jęczeć, wydawać żałosne dźwięki pod wpływem bólu, cierpienia. Ńe ję̈c tak !
m - Andrzej.
ż, DCMs. ~dzy, lm D. ~dzów - jędza, kłótliwa, dokuczliwa kobieta, złośnica. Starå ję̈dza.
- tak.
- zwrot: ho, ho, ho, co ty powiesz!?
m - 1. Jan. 2. pogardliwa nazwa Kurpiów z parafii Czarnia, Myszyniec ("mysëńecke Jóny"), używana przez obrażonych Kurpiów z parafii Zaręby za nazywanie ich jerzmóźec.
ż, CMs. juse, blm - 1. krew zwierzęca. 2. Rodzaj przekleństwa. Pśå jucha !
ż - krótka kurtka robocza, ocieplana watą. Zdejńϊj tó jupkë, bo wyglądås jek pajac.
m - mieszkaniec wioski Jurki, gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
a. jurcåcka ż - mieszkanka wioski Jurki, gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
(Jurki) n - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
jϊzba małå, jϊzba duzå - pokój, najmniejszy pokój, największy pokój w kurpiowskim domu.
m - kafel.
m - 1. roślina wodna o białych dużych kwiatach, grzybień biały. 2. kaczor - ptak domowy. 3. nazwa tańca kurpiowskiego.
- cóż mi, na cóż mi to potrzebne? Ła kaćïs ńï po takéj mamzely... (fragm. pieśni ludowej).
ż - gospoda, knajpa. Łón w kaćubźe to jϊ całe zyće by prześedźåł.
m - 1. kadłub, krąg studzienny, cembrowina. 2. naczynie drewniane, duży kadłubek, do przechowywania mąki i innych przetworów zbożowych. 3. osoba bardzo gruba, otyła, ociężała umysłowo, pogardl. 4. tułów krowy.
m - mieszkaniec wioski Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, przezwisko: dzwóńårz, dzwóńårze.
ż - mieszkanka wioski Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
(Kadzidło) n - miejscowość gminna w pow. ostrołęckim, siedziba parafii pw. Św. Ducha, kol.: Podgatka, Podtatarze, Śwed, Wąglewo, Zytocha.
m, D.~a - zeszyt. Juześ zapśϊsåł tën kajét - ńedåwno ćϊ kupśϊłam !
m tën kalapéta, ż ta kalapéta - człowiek kulawy, pogardl. zob. koślåc.
n - uroczysko między wioskami Wach i Jazgarka nad rz. Rozoga, pow. ostrołęcki.
(Kalisko) n - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
a. kalyscåk m - mieszkaniec wioski Kalisko, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: włochuńårz, włochuńårze.
a. kalyscónka ż - mieszkanka wioski Kalisko, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - duży brzuch, pogardl. Łale mås kałdun !, zob. bebón.
m, blp, D. ~ów - kluski z gotowanych ziemniaków, mąki ziemniaczanej, jajek, w kształcie kulki z dołkiem na środku.
czas. ~ë,~ys, ~y,~ ëm, ~yta, ~ó - pracować mozolnie, ponad siły. Kałę̈cys jϊ kałę̈cys - śkoda ńϊ ćë.
m - człowiek gruby, niski, pogardl.
m - kamasze, obuwie skórzane, buty.
ż - tkanina, z której szyto i układano spódnice dla kobiet.
ż, lm D.~ów, C.~óm - duża bańka metalowa, zamykana. Łudojéłam pełnó kanë mléka.
m, D. kanåła - wykopany staw dla ryb lub dla gęsi, kaczek.
m - niewielki kanał na pastwisku zapewniający wodę dla krów.
ż - bańka z paskiem szkła i kranem służąca do odciągania mleka i śmietany.
m, lp D. kantåra - 1. uzda na głowie konia. Potrzymåj kóńa za kantår. 2. waga zawieszana z suwakiem, wykonana z metalu.
czas. - kapie (deszcz).
m, lm D.~ów - 1. kamień. Na mojëm polu ńϊma kańëńów. 2. Dawna miara wosku, równa ok. 13 kg.
m - 1. mały kamień, kamyczek. 2. pestka owoców pestkowych (wiśnia, śliwka, czereśnia).
ż, C.~śe, lm D.~ów - 1. ozdobna narzuta na łóżko. Ńe kłådź ńïcego na kapë. 2. okap nad kuchnią. Zapåłky lezó na kapśe.
m - torebka do tytoniu (z pęcherza świni).
ż, CMs. ~pce, lm D. ~ków - 1. kropla, zwłaszcza spływająca z czegoś. Kapka z nosa. 2. mała ilość, niewiele czegoś, odrobinka. Posuń śë kapkë.
czas. ~në śë, ~pńes śë, ~pńϊj śë, ~ pnón śë, ~ nëna śë, ~ëńϊ śë - zorientować się w czymś, domyślić się.
m - spłonka w naboju.
m - mieszkaniec wioski Karaska, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Karaska, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
(Karaska) ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - 1. uroczysko, bagno, obszar łąk w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki po zmeliorowaniu w 1965 roku. 2. ryba słodkowodna.
wykaråskać śë czas. - wyciągać, wychodzić powoli wyłazić z czegoś. Ledwo śë wykaråskåł z bźedy.
czas. ~cujë, ~cujes, ~cuje, ~cuj, ~cowåł, ~cowalym, ~cowalyśta, ~cowaly - usuwać drzewa i krzewy wraz z korzeniami lub pniaki po ściętych drzewach w celu oczyszczenia gruntu. Kårcowaly las.
m - ziemniak.
m - 1. ścinek materiału na ubranie. 2. poszarpane ubranie.
przym. - kary, koń czarny.
m, lm. D. ~ów - garnek z przyspawaną fajerką.
m - 1. kasztanowiec (drzewo). 2. owoc kasztanowca. 3. maść konia.
ż, lp D. kądźely, kądźåłka ż - wiązka lnu przygotowana do przędzenia.
m - chwast rosnący w zbożu, płatki kwiatowe koloru różowo - fioletowo - białego, podobne do kwiatków dzikiego maku.
kecka ż, D. lm ~ów - spódnica.
ż, lm D ~ów - mięso dziec.
- przyimek łączący się z dopełniaczem oznaczający bliskość czegoś, powiązanie z czymś, obok, koło. Kele dómu jest såd.
m - 1. haczyk na ryby. 2. wyrastająca z nasiona roślina.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - mieszać. Do śecky wsyp łosypky jϊ pokéłsåj.
czas. - 1. pali się dużym ogniem, por. łozduje śë, buzuje. 2. gwałtownie gotuje się. Łale śë kełtuje!
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~åj, ~åjta - zakładać koniowi wędzidło. Wykełznåj kóńa!
n - wędzidło.
- którędy (zaimek używany w zdaniach pytających). Këńï łón poset?
czas. ~ujë ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ueta, ~ujó, ~uj, ~ujta - żartować. Ńe kepkuj!
m, D. ~a, Ms. ~ åće; lm M. ~y - urządzenie do napędu, np. młockarni, sieczkarni, poruszane przez zwierzęta w zaprzęgu. Jégo kóń ńe łujńe chodźéć w keråće.
a. kerec m, lm D.~ów - ozdoba ze słomy i bibułki kolorowej, grochu itp., zawieszana u sufitu.
pokeresować czas. - mocno skaleczyć, porwać, pokroić. Pokeresowåł śë przy golëńu. Krowy pokeresowały śë.
m - osoba zajmująca się kastrowaniem kiernozów - samców świń.
m - kiernoz, samiec świni.
m, D. krza, C. krzoźu, N. krzëm, Ms. krzu, lm M. krze D. krzów - krzew.
(Kierzek) m - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Kierzek, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: cygån, cygåny.
ż - mieszkanka wioski Kierzek, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - kieszeń.
ż - 1. ogniwo łańcucha. 2. gruby łańcuch, lok.
- 1. omal że, mało co, aż. Takëm zły, kę̈s më djåbly ńe weznó. 2. mały kawałek chleba.
m, blp - różne przedmioty małej wartości, także i zbędne, porozrzucane.
m, lok. - 1. buty brzydkie, wykoślawione, też kląpy. 2. osoba brzydko chodząca - kląkór.
m, lm MB. kląpy - but drewniany lub z drewnianą podeszwą. Załóz kląpy jï jïdź do łobrządku. zob. kory. 2. osoba niezgrabna, niezdarna.
czas. - podbieranie miodu.
ż - wyrażenie bartne. Klejmë nańeść - zrobić znak na drzewie, w którym będzie drążona barć.
ż - osoba niespełna rozumu.
ż, C.~śe, lm D.~ów - 1. stara krowa. 2. ktoś niezdarny, niezgrabny, pogardl. Nawróć śë, starå klëmpo! 3. samica jelenia, łosia.
m - mieszkaniec wioski Klenkor, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, przezwisko: klékot, klékoty.
ż - mieszkanka wioski Klenkor, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
(Klenkor - Wyżega) m - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Starå Źeś, Zapole.
ż - ktoś, kto dużo mówi, nie zawsze z sensem, często zmyśla, kłamie, plotkarz.
klepåce m - element krosien.
n - 1. krótki mieczyk drewniany do klepania (czyszczenia z paździeży) lnu. 2. pogardliwie o kimś, kto powtarza czyjeś powiedzenia nie rozumiejąc ich, przenosi plotki.
n - zwykle ubita, środkowa część stodoły między zasiekami.
ż a. m, ta kléta, tën kléta - ktoś, kto dużo mówi i często bez sensu. Z ńégo to taky kléta, zob. klepa, klepåc.
a. klę̈cącka n, blp - klęczki, pozycja na kolanach.
m, D. klę̈ka - człowiek ociężały umysłowo i fizycznie, przewracający się nawet przez niewielką przeszkodę, pogardl.
ż - element żurawia studziennego, drążek z hakiem na końcu do zawieszenia wiadra i czerpania wody ze studni.
czas. kluje śë, kluł śë - o pisklętach: lęgnąć się, wydobywać się z jaja.
ż - przyrząd z dwoma ruchomymi głowicami z nabitymi numerami służący do cechowania drewna.
m - mieszkaniec wioski Klimki, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Klimki, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
(Klimki) n - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Ćëmny Las, Garganowå Górka, Kolkowy Las.
ż, lm D.~ów - 1. duża beczka drewniana do przechowywania kiszonej kapusty, zboża. 2. grube, leżące bez gałęzi drzewo.
m - drewniana obudowa ręcznych żaren.
czas. ~cë śë, ~ces śë, ~oce śë, ~ocëm śë, ~oceta śë, ~ocó śë, ~oc śë, ~octa śë – martwić się, głowić się, mieć kłopot. Ńe kłopoc śë !
ż - niedokładnie wymłócona słoma.
ż - 1. mała kłoda, zob. kłoda. 2. larwa chruścika, żywa przynęta na ryby. 3. kłódka (zamek).
kłóńå ż - stożkowata sieć do łowienia ryb. Kłóńó to głupśéch góńó (porzekadło).
ż - część stołka (element wozu) wraz z luśnią, podtrzymywała drabinę lub spojanki wozu konnego.
czas. - kłócić się, sprzeczać.
m - 1. drewniany kołek do napinania wiązań. 2. szmata do zatykania (knéblowańå) ust.
czas. - popłakiwać, wyrażać niezadowolenie.
m - knur, niekastrowany samiec świni.
n, lm D.~źϊ - dolna część snopa, knowie. Łoprzyj snop knóźańϊ ło źëń.
m - 1. kostki palców rąk. Stłukëm sobźe knykeć. 2. ktoś niskiego wzrostu.
m - wysokie zielsko o dużych liściach.
ż - 1. wnyk na ptaki, rodzaj pętli. 2. zdrobniale - kobyła.
ż - 1. żona. 2. każda inna kobieta. Bółëm w kośćele z kobźétó.
m - korzeń zboża pozostały po ścięciu części nadziemnej.
czas. ~ ćϊ śë, ~ćéła śë - o samicach niektórych zwierząt (np. o kotce, zajęczycy, kozie, owcy, nutrii) - wydawać potomstwo, rodzić. Zające kocó śë na źosnë.
m, D ~jca, lm M. ~jce - 1. rodzaj klatki, w których hoduje się lub przewozi drób i inne zwierzęta domowe. 2. stałe lub przenośne ogrodzenie w budynku lub na wolnym powietrzu, mała zagroda dla zwierząt domowych. Kojce dlå śwyńów. 3. rodzaj niewielkiego ogrodzenia ułatwiającego małemu dziecku chodzenie i zarazem ograniczające zasięg jego poruszania się.
ż - kura, która charakterystycznym głosem, tzw. kokaniem i zachowaniem sygnalizuje gotowość do wysiadywania jaj (piskląt).
ż - 1. kurzajki, krosty na rękach z czarnym rdzeniem, które wypalano lub usuwano przy użyciu jaskółczego ziela. 2. kurze odchody.
m - biegun kołyski, zob. kośór.
ż - 1. kołyska. 2. rodzaj pułapki na niedźwiedzia zakradającego się do miodu w barci.
czas.kole, koló, pokolół śë - kłuć, kłuje, pokłuł się. Rwåłëm malyny jϊ śë pokolółëm.
ż, lm D.~ów - 1. igliwie drzew iglastych. 2. dolegliwość odczuwana jako kłucie wewnętrzne.
- miasto powiatowe w woj podlaskim.
m - 1. ciernik (mała ryba). 2. mężczyzna nieogolony, nieuczesany, pogardl. 3. kłujący krzew.
m - kołacz, wypiek z mąki. Ńϊma co jeść, to moze kołåców wóm naprę̈dce łupśekë.
m - 1. makuchy, wytłoki nasion oleistych w kształcie okrągłego placka. Ćelåky lubźó kołåcek. 2. trochę ciasta chlebowego zostawionego do następnego pieczenia jako tzw. rozczyn.
czas. kołåcë lub kołåtóm, kołåtåłëm, kołåtalym, kołåtåjta, kołåc lub kołåtåj - uporczywie nalegać, bardzo prosić.
n. - 1. przyrząd do snucia przędzy (osnowy). 2. koło.
m - 1. włosy zbite, skręcone w wielki pukiel będące następstwem niedostatecznej higieny lub stanu chorobowego. 2. ktoś rozczochrany, nieuczesany, pogardl.
m - lada w sklepie, aptece.
m - mieszkaniec wioski Kopaczyska, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Kopaczyska, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Kopaczyska) n - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Nådleśe.
n - okres, w którym wykopuje się ziemniaki, wykopki. Po kopańu terlym lën.
m - miejsce bitwy Kurpiów ze Szwedami w roku 1708. Kurpie pod dowództwem legendarnego Stacha Konwy stoczyli bitwę z grabiącymi wsie Szwedami.
czas. ~cujë, ~cujes, ~cuj, ~cowåł - chronić rośliny przed zimnem okrywając je ziemią, liśćmi lub słomą, przechowywać przez zimę jarzyny i kartofle w specjalnie przygotowanych kopcach.
m - 1. tuman kurzu, śniegu. Łućekåł łaz śë kopél robźół. 2. noga, pogardl. Weź te kopéle, bo ńe mogë przejść.
m - kij do mieszania kartofli pieczonych w ognisku.
(koźlyny) ż - drewniane elementy (obciążniki) na szczycie słomianego dachu. Ńe dóm ćϊ ńϊc, chocbyś na koplynë wlås.
m, rzecz. od: kopnąć - uderzyć nogą.
ż - drewniane, podłużne naczynie dłubane do zagniatania ciasta a także do kąpania niemowląt. Nasyp mąky do kopóńky.
przym. - miedziana blacha.
m - 1. chochla z mosiądzu. 2. miara ok 1 l.
m - 1. powyginane, czasem przyschnięte drzewo. W tëm chójńåku rosnó same koropéle. 2. niekształtne, brzydkie pismo.
czas. przykorsać, wykorsać - iść powoli, z trudem. Ledwo śë przykorsałam. 2. pracować opieszale, byle jak.
m - obuwie na drewnianym spodzie, zakładane przy pracach w obejściu domu, w oborze. Ńe włåź w téch korach do jïzby. zob. kląp.
- miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
n, Ms. ~yće, lm D. ~ ytów - podłużne naczynie, zwykle drewniane, służące do pojenia i karmienia zwierząt domowych. Koryto dlå śwyńów, fraz. posp. Pchå śë jek śwyńå do koryta.
ż, lm D,~ów - pleciony niewielki koszyk. Pozbźéråj jåjka do kosåłky.
m, blp - ule plecione, służące do tymczasowego przechowywania roju pszczelego, tzw. ule niemieckie".
przym. od: kościół, dzwón kośćelny, źeś kośćelnå, w użyciu rzecz. - posługujący w kościele, zakrystian. Kośćelny gaśϊ śwatło.
m - osoba kulawa, pogardl. zob. kalapéta.
m - osoba kosząca zboże lub trawę kosą. Juz połudńe, kośńϊky przydó na łobźåd.
m - 1. proste narzędzie do przegarniania węgli, przesuwania blach z chlebem w piekarniku węglowym. 2. niezgrabna noga, pogardl. Weź te kośory, bo ńe mogë przejść! 3. biegun kołyski.
kos, kośϊcek m – koszyk, koszyczek. Przyńeś kośϊk kartoflów.
m - koszyk w kształcie graniastosłupa ściętego upleciony z korzenia sosny z oplecionymi drucianymi uchwytami, służył kobietom do noszenia zakupów, a także niektórych produktów spożywczych na sprzedaż, np. jajek, masła, sera.
n - trzonek kosy.
m - 1. wiecheć słomy oblepiony gliną, stanowiący materiał do budowy komina. 2. kot.
ż - kuchnia z paleniskiem.
m - 1. kowal, rzemieślnik. Kowål podkuje ńϊ kóńa. 2. rodzaj dużej mrówki leśnej. 3. dawny taniec kurpiowski.
ż - 1. rodzaj hamaka do kołysania dzieci. 2. zwierzę gospodarskie, na Kurpiach rzadko występujące. 3. rodzaj kary pozostawienia ucznia w szkole po zajęciach lekcyjnych np. za nieodrobioną pracę domową, złe zachowanie w szkole. Przez godźϊnë śedźåł w koźe. 4. młoda, rezolutna dziewczyna. 5. rodzaj ryby rzadko dzisiaj występującej.
- 1. członkowie kościoła mariawickiego - mariawici, pogardl. 2. kozły.
m - 1. grzyb jadalny (kozak). 2. drewniany stojak na którym piłą przecinano drewno na opał. 3. rodzaj ćwiczenia, przewrotki. 4. mały kozioł. 5. zestawionych kilka snopków świeżo ściętego zboża (tzw. "dziesiątki"). 6. zabawa dziecięca w plenerze. 7. samiec kozy.
(Kozioł) m - miejscowość w gm. Kolno, pow. Kolno, woj. podlaskie, siedziba parafii pw. Najświętszego Serca Jezusowego.
m - zabawa dziecięca.
ż - prosta gałąź z jałowca służąca za biczysko bata.
- piwo z dojrzałych jagód jałowca,
n - rodzaj prowizorycznego łóżka.
ż - kokarda.
m - gruby pal.
m - 1. pięść. Wsadźół mu kylka kółåków. 2. bogaty chłop pogardzany w tzw. ustroju socjalistycznym.
n, lm D.~ów - 1. kołowrotek do przędzenia lnu, wełny. 2. kółko, małe koło.
m blp - resztki roślin pozostałe po objedzeniu, pożarciu przez zwierzęta lub owady. Pozerły kapustë, tylo same kómle łostały.
ż - lebioda, chwast, w okresie klęski nieurodzaju, także na przednówku, była pożywieniem Kurpiów, przyrządzana jak szczaw.
m - komar, zob. myga.
a. kómpańϊjå ż - 1. towarzystwo drugiej osoby w podróży. Set ze mnó Franek jϊ ńåłëm kómpańjë łaz do Baranowa. 2. grupa ludzi zjednoczona wspólnym celem, np. pielgrzymką do Częstochowy.
m, lp D. kómpóna, kómpónka ż, lp D. kómpónky - towarzysz, przyjaciel, kumpel.
a. łokóńcyna, lok. z - koniczyna.
ż - roślina płożąca, widłak.
m - 1. taniec kurpiowski w metrum dwudzielnym, w tempie umiarkowanym. 2. mały koń.
a. kérknąć czas. kórknë, kórkńes, kórkńe, kórknónëm, kórknóneś, kórknón, kórkńëm, kórkńeta, kórknó, kórknëńϊm, kórknëńϊśta, kórknëńϊ, kórkńϊj, kórkńϊjta - umrzeć, pogardl. Téj nocy kórknón.
m - człowiek niezdarny, łazęga, pogardl.
m - damski ubiór utkany z bawełny i wełny w czerwono – zielone kraty.
przym. - kupione w kramie, na straganie.
a. gråpy ż, blp D.~ów - rodzaj dużej, mocnej motyki (wideł), używanej np. do wyciągania, równania, obornika. Ćągnón go kråpańϊ.
wykrasać czas. - kastrować, wykastrować.
m - niewielki bardzo ostry nóż, służący nie tylko do kastrowania zwierząt.
a. Kråsnośelec (Krasnosielc, dawniej - Sielc) - miejscowość gminna, pow. Maków Maz., woj. mazowieckie.
ż - krew zwierzęca.
czas. ~śë, ~śϊs, ~śϊ, ~śëm ~śϊta, ~śó, kråś, kråśta - 1. barwić jajka na Wielkanoc.. 2. polać ugotowane ziemniaki lub kaszę tłuszczem i skwarkami ze słoniny. 3. dodawać sok lub miód do wódki lub spirytusu.
m - 1. plaster wędliny. Dåj ńϊ krązek kełbasy. 2. przedmiot w kształcie małego koła.
czas, krékorze - wydawać głos inny niż gdakanie. Kokos krékorze, chyba zńeśe jåjko.
ż - karbowany papier koloru zielonego.
ż - nazwa wzgórza we wsi Grale, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż, blp D.~ów - domowy warsztat tkacki, zob. elementy krosien: naplétace, płocha, ponozy, rétky, cółnek.
ż - wyprysk na skórze.
ż - grzyby uważane przez niektórych za jadalne, kołczak dachówkowaty, sarna.
czas. - pełza, chodzi na czworakach, dziecko uczy się chodzić.
(Krobia) m - miejscowość w gm. Kadzidło, pow ostrołęcki, woj. mazowieckie.
m - mieszkaniec wioski Krobia, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: kół, koły a. młot, młoty.
ż - mieszkanka wioski Krobia, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
m - krótka, ciepła kurtka z sukna na zimę.
czas. - usuwać krzewy, drzewa z korzeniami, karczować.
m - 1. zwierzątko domowe, królik. 2. król - władca.
m - młody królik.
ż - samica królika.
a. krę̈zowate przym. - kręcone, np. włosy. Må krózowate włosy.
n - 1. barwione jajko w okresie wielkanocnym, pisanka. Doståłëm na Źelgånoc kruky łod krzesnéj. 2. ptak, kruk
m - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
m - mieszkaniec wioski Krukowo, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Krukowo, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
(Kruki) - miejscowość w gm. Olszewo - Borki, pow. ostrołęcki.
n - 1. gruba kasza. 2. grad lub rodzaj śniegu w kształcie małych kuleczek.
(Krusza) ż - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, kol.: Borek, Kacmårka, Polka, Starå Źeś, Ståw, Złå Ruda.
ż, lm D.~ów - grusza, gruszka /zarówno drzewo owocowe jak i owoc tego drzewa/. Najåtëm śë krusków.
n - dawna nazwa jez. Serafin w gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
m a. kruscåk - mieszkaniec wioski Krusza, gm. Turośl, pow. Kolno.
ż a. kruscónka - mieszkanka wioski Krusza, gm. Turośl, pow. Kolno
m - kubek z uchwytem. Wypśółëm kruzyk mléka. zob. bachérek.
m - krwawnik, zioło lecznicze używane do tamowania krwi.
m - specjalne wędzidło dla poskromienia narowistych koni.
czas. ~ujë śë, ~ujes śë, ~uje śë, ~ujëm śë, ~ujeta śë, ~ujó së, ~uj śë, ~ujta śë - 1. krępować się, wstydzić się. Ńe kryguj śë! 2. zakładać wędzidło koniowi.
m - człowiek nieśmiały, unikający kontaktów z innymi, samotnik. 2. pisklę wylęgłe z jaja złożonego w ukryciu, bez wiedzy i opieki gospodyni - "po kryjómu".
ż - 1. zbiornik na wodę dla zwierząt, umieszczony obok studni. Naléj wody do krypy. 2. zbiornik w chlewie na owies, siano dla koni, lok. w gm. Turośl.
m - mieszkaniec wioski Krysiaki, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, przezwisko: pśϊskórz, pśϊskorze.
ż - mieszkanka wioski Krysiaki, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
(Krysiaki) n - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. MB Królowej Korony Polskiej.
m - krzaki, krzewy.
ż - wsparcie krokwi dachowej.
ż - matka chrzestna.
m - ojciec chrzestny. Na Źelgånoc doståłëm łod krzesnégo wykup.
ż - dziewczynka trzymana do chrztu przez rodziców chrzestnych.
m - chłopiec trzymany do chrztu przez rodziców chrzestnych.
- zwracać się do osób starszych z szacunkiem - używając zwrotu typu: weźće, måće, dåjće, a nie: weź, mås, dåj. Dżådku, weźće... Mamo, dåjće...
m - drzewo bardzo pokrzywione, powyginane, mało użyteczne, zob. koropél.
a. krzyźϊk m - 1. medalik w kształcie krzyża zawieszany na szyi. 2. mały krzyż przydrożny lub na mogile.
a. ksébkoźëń m mieszkaniec wioski Ksebki, gm Turośl, pow. Kolno, przezwisko: Jóźe.
ż - mieszkanka wioski Ksebki, gm. Turośl, pow. Kolno.
(Ksebki) n - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, kol.: Budky, Budńϊky, Duze Pole, Kurzyska, Kyjek, Mokre, Pudełko, Starå Źeś.
czas. ~ë, ~ys, ~y. ~ëm, ~éta, ~ó - drażnić, dokuczać, doprowadzać do złości.
czas. ~sóm, ~sås, ~så, ~sómy, ~såta, ~sajó, ~åj, ~åjta, - szeptać. Co tam ksuksås?!
ż - odrobina, trochę, niewiele. Potrzymåj ksynë. Przytńϊj ńϊ ksynë téch włosów.
(Kwiatkowo) - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
czas. kśće, kscó, kśćały - kwitnie, kwitną, kwitły. Juz źïśńe zakśćały, a jebłónky jesce ńe kscó.
ż - Palmowa Niedziela (niedziela poprzedzająca Wielkanoc).
kśutek a. ćut m - trochę, niewiele, odrobina. Daj ńϊ choc ćut suchégo chleba, bo łumrë z głodu.
czas. - wydawać donośny piskliwy głos. Kśϊcó prośåky. Bźeda łaz kśϊcy.
ż - mrówka koloru brązowego, występująca na łąkach i pastwiskach.
m, D. ~u, N. ~ këm, lm M. ~ y - głos wydawany przez świnie, dziki.
ndm - głos kukułki - samca, słowo naśladujące ten głos, fraz. a ku-ku - wykrzyknik wydawany przy niespodziewanym ukazaniu się komuś z ukrycia (zwykle w grze w chowanego).
m a. źedro - wiadro.
m - mieszkaniec wioski Kuczyńskie, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: kyjónkårz, kyjónkårze.
ż - mieszkanka wioski Kuczyńskie, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
(Kuczyńskie ) n - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Wądoły, Za Wśó.
n, blp - 1. pozycja półsiedząca, zob. ćućky. 2. uformowana w małe kopki ścięta gryka, saradela.
m - mieszkaniec wioski Kucieje, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Kucieje) n - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
ż - mieszkanka wioski Kucieje, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - rodzaj ozdobnej skrzyni, w której przechowywano wartościowe przedmioty, pamiątki, elementy ubioru itp.
czas. - 1. cierpieć, narzekać. 2. naśladować głos kukułki, ~óm, ~ås, ~å, ~ ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta. 3. dać o sobie znać (w zabawach dziecięcych).
ż - 1. kukułka, ptak wydający wiosną charakterystyczny głos. 2. facjata w dachu. 3. kwiat wiosenny rośliny łąkowej. 4. otwór w szczycie obory.
ż - chleb upieczony z resztek ciasta pozostałych w dzieży.
- skaleczenie, uderzenie, ranka, ból, cierpienie. Zrobźół sobźe kuku w palusek.
ż - 1. kij zakończony grubszą częścią, używany do zatykania i przekazywania ogłoszenia sołtysa o zebraniu mieszkańców wsi. 2. zawiadomienie, pismo o treści dotyczącej mieszkańców wioski przekazywane od domu do domu. Do nas kulå ńe dosła, chtóś jó zatrzymåł. 3. pocisk. 4. drewniany knebel, hak, wbity w båłk u sufitu służący do wyciągania przędzy. 5. specjalna podpora do podpierania przy chodzeniu.
m - 1. pogrzebacz do przegarniania popiołu w kuchni. 2.laska.
ż - 1. laseczka, zob. kulås. 2. nabój. 3. drewniane albo metalowe szydełko do dziewiarstwa ręcznego.
kuma, kumy - ojciec chrzestny, matka chrzestna, rodzice chrzestni.
ż - 1. dyby, rodzaj pręgierza. 2. małe leśne zwierzątko, kuna.
przym. - podatek (15 groszy) płacony przez bartnika za prawo polowania na drobną zwierzynę.
m - kurczę, kurczak.
m, DB.~pla, lm M. ~ ple, DB. ~plów - pogardliwie o człowieku niskim, przysadzistym, niepokaźnym.
- drobne przekleństwo.
- mieszkańcy regionu kurpiowskiego.
- buty z łyka lipowego (pierwotnie) a później obuwie na drewnianym spodzie.
(Kurpiewskie Nowe) n - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Kurpiewskie Stare) - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Kurpiewskie Nowe, Kurpiewskie Stare, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Kurpiewskie Nowe, Kurpiewskie Stare, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
kurzéj ż - 1. kura, która przestała nieść jaja i pieje jak kogut. Téj kurzejϊ łutnë łeb jϊ bę̈dźe rusół.
m - kurnik.
n - miejsce po spaleniu budynku, spalenisko.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - utykać na nogę, chodzić nierówno, kulawo.
- mieszkaniec wioski Kuzie, gm. Zbójna, pow. łomżyński.
(Kuzie) n - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie, siedziba parafii pw. MB Różańcowej, kol.: Brzeźϊny, Budy, Mostowå Góra, Nådleśe, Ńëngos, Podwyce, Scegoće, Starå Źeś.
- mieszkanka wioski Kuzie, gm. Zbójna, pow. łomżyński
ż - 1. kubek metalowy z uchwytem o poj. 0.75 – 2.00 litra. 2. miara ciał płynnych, sypkich o poj. 1 litra - ¼ garnca.
m - orzeźwiający napój Kurpiów sporządzony ze sfermentowanych skórek, resztek chleba.
ż - dętka.
ż - 1. przyrząd drewniany z uchwytem do ręcznego młócenia lnu, a także do ręcznego prania. Letkå ta kyjónka. 2. wczesne stadium żaby.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - drzemać, spać. Chce ńϊ śë kymać.
czas. ~pśϊ, ~pśåł - być w temperaturze wrzenia, wrząc rozpryskiwać się, bulgotać, pienić się. Kypśϊ mléko.
czas. kyså, łukysało - 1. trwający proces dojrzewania ciasta pod wpływem drożdży lub innych środków (zakwasu, proszku do pieczenia). 2. trwający proces kiszenia (kwaszenia) kapusty. 3. określenie stanu psychicznego człowieka apatycznego, z oznaką depresji. Ńe weźńe śë do jekéjś roboty tylo śedżϊ jϊ kyså, zob. kyśéć.
a. kystky m - 1.ozdobne frędzle tkanin, chust. 2. dłonie, lok.
czas. kysë, kyśϊs, kyś, kyśół, kyśëm, kyśϊta, kysó - poddawać fermentacji, kwasić, zakwaszać. Kysó kapustë, zob. kysać.
- przywoływanie konia.
ż,CMs. ~ dźe, lm D. ~ dów - 1. maszyna, która tnie słomę na sieczkę. 2. dźwignia do ładowania kłód grubego drzewa. 3. przyrząd drewniany w kształcie walca z ruchomym "smykiem" służący do filcowania (spilśniania) tkanin wełnianych.
ż, lm D.~ów, N.~ańϊ - 1. mocny kij, laska, służąca do obrony, a czasem i do ataku. Łodejdź, bo jek ćë źdźelë tó lågó...! 2. długa cienka deska.
n, blp - dekolt, część ciała pod szyją, zbyt duży dekolt, pogardl. Wywaléła låle, bezwstydńϊca.
n, rzecz. od låć - 1. lańe wody. 2. bicie, chłosta, cięgi. Tę̈ge lańe. Łoberwać lańe. Zasłuzół na lańe.
ż - latarka (zapalony mérsc w osłonie z butelki z obciętym dnem), używana przy pracy w oborze a także podczas podróży.
m, C.~oźu - obszar drzew liściastych, najczęściej olch. Posła do lasu na malyny. Na terenach gdzie występują obszary (skupiska) tylko drzew liściastych i skupiska tylko drzew iglastych, wyróżnia się las, jako skupisko drzew liściastych i bór, jako skupisko dużych, wieloletnich drzew iglastych.
m - mieszkaniec wioski Laski gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie, przezwisko: cébulårz, cébulårze.
ż - mieszkanka wioski Laski, gm. Zbójna, pow. łomżyński.
(Laski) ż - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie, kol.: Bandzulka.
m - mieszkaniec wioski Lipowy Las, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Lipowy Las, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
czas. - jest w okresie rui - wzmożonego popędu płciowego u samic niektórych ssaków, np. krów.
ż, lm D. ~ów - cienka, wąska dranka używana w tkactwie do wyrobu mat słomianych. Przygotuj låzgów, bo śë kóńcó.
kolébotać czas. léchoce śë, łobléchotało śë - poluzować, ruszać się. Przykrę̈ć koło, bo śë łobléchotało.
ż - leżące zboże lub inne rośliny uprawne po ulewnym deszczu i silnym wietrze.
m, C.~oźu - 1. leń. Weź śë légåće do roboty! 2. ul leżący, sprzyjający rozmnażaniu pszczół. 3. suchy odcisk, rodzaj narośli na dłoniach.
m - ktoś, kto nosi za duże ubranie, pogardl.
m - kamizelka albo lekkie okrycie letnie.
m - 1. przezwisko mieszkańca wioski Wach, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki. 2. osoba niedbale ubrana, pogardl. 3. ptak.
m - pogardl. o kimś mało poważnym, leniwym, nie dbającym o swoją reputację.
ż - rodzaj wycinanki kurpiowskiej.
(Lelis) m - miejscowość gminna w pow. ostrołęckim, siedziba parafii pw. MB Nieustającej Pomocy, kol.: Dąbrowa, Podebrańe, Podkapelóńe, Ropélycha, Wódecka.
m - mieszkaniec wioski Lelis w pow. ostrołęckim, woj. mazowieckie, przezwisko: pę̈pek, pę̈pky.
ż - mieszkanka wioski Lelis, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
(Leman) m - miejscowość w gm. Turośl, pow Kolno, woj. podlaskie, siedziba parafii pw. Św. Rocha, kol.: Bźédosky, Folwark, Nadbagńe, Noźϊny, Pudełko, Starå Źeś, Zåbrodźe, Zåpole.
m - mieszkaniec wioski Leman, gm. Turośl, pow. Kolno, przezwisko: réry.
ż - mieszkanka wioski Leman, gm Turośl, pow. Kolno.
ż, blp, D. ~ów - drewniane kleszcze służące do wyciskania miodu z wosku zawiniętego w płótno.
m - leśniczy.
ż - płuca świni po uboju. Ńechtóre letkó wątrobë kładó do kysky.
przym. - lekki.
m - marynarka.
léwå, léwe przym. - lewy, lewa, lewe.
n, lm D. ~ów - przyrząd służący do wchodzenia na barć i do pracy przy niej, składający się z długich, mocnych sznurów i krótkiej deseczki.
czas. - o świni będącej w okresie rui.
m - ktoś niechętny do pracy, nauki, woli przebywać poza domem. Całëńϊ dńańϊ ńϊc ńe robżϊ, tylo lofruje.
m - osoba zdolna tylko do psucia.
ż, DCMs.~y, lm C.~óm - 1. przywoływanie krowy, Lóla, lóla, chodź tu! 2. niesympatyczna kobieta, dziewczyna, pogardl. 3. krowa w jęz. dziecięcym
ż - 1. krowa (zdrobniale). 2. cielak płci żeńskiej. Ładnå ta lólka.
czas. ~uje, ~uj - oddawać mocz, sikać,
m - sworzeń.
a. dólówka ż - papierośnica, zob. féfka.
czas. ~në, ~ńes, ~nón, ~nëńϊ - 1. (o deszczu) spaść gwałtownie: Lunón desc. 2. mocno kogoś uderzyć. Lunón go.
czas. lustuje - odpowiadać, odpowiada. To jedzëńe ńϊ ńe lustuje.
ż, DCMs. ~ńϊ; lm D. ~ńów - wygięty okuty drążek, który wraz z nalustkiem i kłonicą podtrzymuje drabinę wozu.
przym. - 1. słaby, złej jakości. 2. ciężko chory. Bółëm u Franka Gąskówégo. Jest lϊchy.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - kopać nogą. Lygnón go.
ż - 1. rodzaj rogu pasterskiego. 2. niespokojna, kopiąca krowa.
czas. - gubi sierść, linienie dot. większości zwierząt domowych, które wiosną pozbywają się starej sierści, w miejscu której pojawia się sierść nowa.
m - mieszkaniec wioski Lipniki, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
ż - mieszkanka wioski Lipniki, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
(Lipniki) n - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. Najświętszego Serca Jezusa, kol.: Brzéźńåky, Budky, Cegelńå, Kłodźϊny, Mocysko, Nådleśe, Podlådźe, Starå Źeś, Struga, Włocek, Zeglåg.
(Lipowy Las) m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, kol.: Zołny.
m - 1. liszaj, schorzenie skóry. 2. wyschnięte części pastwiska lub łąki.
ż - gąsiennica.
ż - wzniesienie k. Oborczysk w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - mały lis (lisek).
m - 1. garnuszek blaszany o poj. 1 l. 2. litr (miara poj.).
m - poczęstunek alkoholowy po udanej transakcji. Ła cyj bę̈dźe lytkup ?
m - człowiek leworęczny, zob. mańkut.
ż, CMs. ~wce; lm D. ~wków - 1. wydrążony pień lub korytko z mieszanką soli i innych składników, służące do uzupełniania pokarmu zwierzyny łownej. 2. mieszanka soli i innych składników, służąca jako dodatek do pasz dla bydła.
- albo. Pudë tu łabo tam.
ż - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, kol.: Bagna, Borek, Brzég, Górka, Kosocka, Ługór, Rogatka, Starå Źeś, Zajeźerze, Zgryz.
czas. - mieć objawy rui (u świń).
ż - akcyza.
m - kawałek szmatki.
m - mieszkaniec wioski Łacha, gm. Turośl, woj. podlaskie, przezwisko: łogórek, łogórky.
ż - mieszkanka wioski Łacha, gm Turośl, pow Kolno, woj. podlaskie.
m - miara do płynu, ok ½ litra.
m lub ż - pogardl. o kimś, kto uosabia wszelkie negatywne cechy człowieka.
(Adamczycha) ż - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Morsadło, Zagrądźe.
- mieszkaniec wioski Adamczycha, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: bagńårz, bagńårze.
- mieszkanka wioski Adamczycha, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Adamusy) n - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
- Adwent.
m - zmęczenie.
ż a. m odm. jak ż - włóczęga, włóczykij, niezdara. Weź śë łajzo do roboty!
przym. człowiek dobrze ułożony. Z ńégo to łakuråtny cłoźek, wsyscy go lubźó.
(Aleksandrowo) - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
a. łanalfabéta m, D. ~ty, C. ~će; lm D. ~tów - osoba nie potrafiąca pisać i czytać.
m - alkierz, podłużna izba w domu kurpiowskim. W łalkérzu bę̈dó spać dźådky.
- amen.
Łamerycka a. Łamerykantka m, ż - 1. osoba pochodząca z Ameryki (USA). 2. Polak, który wrócił z emigracji zarobkowej w Ameryce.
a. łancymón m - antychryst, także zły człowiek.
ż - Andzia, Anka, Anna.
m - metalowe powiązanie elementów drewnianych i murowanych w budownictwie.
ż, CMs. ~bźe; lm MB. ~by, D. ~bów - zamek drzwiowy z uchwytem spełniającym rolę klamki, zob. drékel.
m, D. ~ka, lm MB. ~ky, D. ~ków - 1. mała beczułka na piwo. 1. o człowieku grubym i niskiego wzrostu. Gruby, pę̈katy jek łantåłek.
(Antonie) - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
- nie widać, ani widu. Jek pojechåł, to łańϊ źϊdu, łańϊ słychu.
m - oprócz, oddzielnie, poza tym. Ńåł dóm w Kadźϊdle jϊ łapart w Warśaźe.
ż - zła kobieta.
m - arcemnik, psotnik, zły człowiek.
przym. - kruchy - w odniesieniu do przedmiotu ze stali. Ńe då śë wygąć, bo jest łarchy.
ż, C. ~dźe; lm D. ~dów - 1. najem, dzierżawa. Wypuśćéć w łarę̈dë. 2. opłata za dzierżawę, czynsz dzierżawny.
m - droga asfaltowa.
- miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
- miejscowość w gm. Olszewo - Borki, pow. ostrołęcki.
a. łąckoźëń m - mieszkaniec wioski Łączki, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, przezwisko: sabelwón, sabelwóny.
ż - mieszkanka wioski Łączki, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
(Łączki) ż - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Céran, Podgórze, Za Borëm, Zamost.
a. jercować czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~eta, ~ujó ~uj, ~ujta - 1. bawić się bez opamiętania, rozrabiać, dokazywać. Łercujó, ze mało dómu ńe rozńosó. 2. drapać, grzebać. Kury łercujó na zågóńe.
m - ten, co łercuje, rozrabia, figluje.
(Łęg Przedmiejski) - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Łęg Starościński) m - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. Miłosierdzia Bożego.
czas. jå łgóm, łon łze - kłamać.
m - kłamca.
czas. - zobaczyć, obejrzeć.
czas, ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó - przewracać. Ło swoje nogy śë łobålå.
ż, blp - zabawa dziecięca, zapasy.
m - 1. sosna oblana żywicą, żywiczne drzewo. Dóm z samégo łobåru. 2. suchy czub rosnącego drzewa iglastego.
m - rodzaj ciasteczek, obwarzanki.
czas.- wyrobić się w czasie, zapewnić sobie czas wolny.
n - siedlisko (dom, obora, stodoła). Chodźółem po całëm łobejśću (pozåchléźu, pozåstodolu, pozajϊzbźu).
a. łobmóźéć czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åće, ~ajó, ~åj, ~åjta - pomówić, obmówić, plotkować.
ż - nieforemna deska, ostatnia deska z przecinanego kloca, z korą z jednej strony, zob. łoflys, łopóła. Te łoblådry potnë do spålëńå.
m - zwyczaj wielkanocny (polewanie wodą w poniedziałek wielkanocny).
m - obław, duża część lasu, pola, łąki. Cały tën łobłåw, to jégo.
m - pałąk.
czas. ~në, ~ńes, ~åłëm, ~åł - obłamać naciskając, zginając, oderwać część od całości. Łobłómåł gałąź.
a. łomańéć, łobmańół, łobmańéła, łobmańély czas. - zaczarować, zahipnotyzować. Chyba go łobmańéła jϊ së z ńó łozëńół.
m - mieszkaniec wioski Oborczyska, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: kołńérz, kołńérze.
ż - mieszkanka wioski Oborczyska, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Oborczyska) n - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol. Doły.
a. łobråzek m - mały obraz o treści religijnej, np. z wizerunkiem świętego.
m - 1. ścinek, resztka materiału lub grubych nici, sznurków. 2. skręcony w sznurek materiał przeznaczony do tkania chodników.
czas. łobrusół śë, łobrusół go, łobrusély śë. łobrusély jéch - obrazić, zdenerwować, obraził się, obraził go, obrazili się, obrazili ich.
m - różne prace w oborze, zob. łoprzę̈t.
m - wieża widokowa, drewniana lub stalowa na wzniesieniu.
a. łobśtålować czas. ~ujë, ~ëm, ~uj, ~ujta - zamówić, zaprojektować, przygotować umowę. Łobśtålujë buty łu śewca.
przym. - przyzwyczajony do strachu, stresu.
n - kołnierzyk od koszuli.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~åj, ~åjta (~ecta ) - kosić kosą niewygodne miejsca np. nad stawem, blisko lasu, koło innych przeszkód. Połobśékóm łąkë nad rowëm.
n, blp - 1. naszywki oznaczeń stopni wojskowych na mundurze wojskowym. Po łobślégach poznåłëm, ze to generåł. 2. zaznaczone miejsce na ziemi, np. do zabawy. Śury robźó łobślégë do "bycégo jaja" (rodzaj zabawy). 3. ornament, malowany pod sufitem. 4. ozdobne obszycie brzegu chustki, fartucha.
n - obuwie.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~uj (~wåj), ~ujta (~wåjta) - zakładać buty. Łobuj śë jϊ ńe chodź boso.
czas. - obszarpać, np. ubranie.
czas. - szybko, łakomie je.
ż, CMs. ~rce; lm D. ~rków - zwykle w lm - to, co się odrzuca, skrawa przy obieraniu ziemniaków, owoców, jarzyn itp. Łobźérky ługotujë dlå śwyńów.
(Obierwia) ż - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. NMP Częstochowskiej, kol.: Łaleksandrowo, Kurzyska, Małachowo, Pśåsky, Smolyska.
m - mieszkaniec wioski Obierwia, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Obierwia, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
m - górna belka ściany budynku wieńcząca zrąb.
n - oczepiny, obrzęd weselny zdjęcia wianka i założenia czepca.
czas. ~ë, ~es, ~ńe, ~ńëm, ~eta, ~nó - 1. zanurzyć się pierwszy raz w zimnej wodzie, ochłonąć. 2. nie dokładnie umyć się. Ńe łumół śë, tylo tak łochłynón śë.
przym. - bardzo duży, nieprzeciętny. Taky łochmatny tën dóm.
czas, łochopśéło śë - ubzdurać, wymyślić rzecz nieprawdopodobną. Chyba ćϊ śë cóś łochpśéło.
m - wzdęcie (u zwierząt) z przejedzenia.
a. łodecknąć śë czas. ~ë, ~es, ~e,~ëm, ~eta, ~nó, ~ϊj, ~ϊjta - obudzić się. Ledwo co łocknónëm śë.
m - część środkowa otworu w barci.
m, D. ~ łojca; lm M. łojce (łojce - to także rodzice; ojciec i matka) - ojciec, zob. łojce.
ż - kobieta zbierająca ścięte zboże. Za tëm kośńϊkëm łodbźéråcka ńe moze zdązéć.
a. łodbźϊtka n - 1. wrzód po odbiciu ciała od kości. 2. fotografia. 3. czkawka, zob. scykutka.
czas. - klacz zaszła w ciąże.
przym. - nienasycony - o kimś kto dużo je. Łaleś ty łodchłëmny.
ż - drewniana tara do prania.
czas. ~prë, łodper, ~perła, ~przes, ~prze, ~przëm, ~pró, ~przyj, ~przyjta - otworzyć zamek, kłódkę. Jekeś łodper to jï zaprzyj.
ż - część pługa służąca do odwracania i odkładania skib podciętych przez lemiesz.
ż - pocztówka, widokówka.
m, DB. ~dka, N. ~dkëm; lm M. ~dky - człowiek stroniący od ludzi, unikający towarzystwa, lubiący samotność. To łodludek.
czas. ~åł, ~ała, ~ely, ~éj, ~éjta - odkryć się. Łodłodźåł śë w nocy jϊ śë przeźę̈bźół.
ż, CMs. ~odze; lm D. ~gów - odgałęzienie rzeki.
przym. - otwarte (zamknięte tylko na klamkę). Drźϊ só łodperte.
m - odrobek, odpracowanie, praca wynikająca ze zobowiązania.
a. łodskrzyńéć śë czas. ~ónëm śë, ~ón śë, ~ëńϊm śë, ~ëńϊśta śë, ~ëńϊ śë, łodskrzyń śë - odłączyć się, odejść na chwilę. Gdźéś ńϊ śë dźećåk łodskrzynón.
, ~óm, ~ås, ~å, ~ajó, ~ómy, ~åj, ~åjta, czas. - unosić się honorem, pysznić się, gniewać się.
czas. ~ejë, ~åłëm, ~ała, ~elym, ~yśta, ~ly, ~éj, ~éjta, - okryć ciepłą chustą, przykryć kołdrą.
przym. - odwieczny.
m - najgrubsza część drzewa przy samej ziemi.
a. przyłodźéwek n - ubranie.
czas. - odetchnąć, odpocząć nieco.
m - mieszkaniec wioski Łodziska, gm. Lelis, pow. ostrołęcki, przezwisko: jerzmåk, jerzmåky.
ż - mieszkanka wioski Łodziska, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Łodziska) n - miejscowość w gm Lelis, pow. ostrołęcki.
czas. ~ujë, ~ujes,~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~alym, ~alyśta, ~aly - pożegnać się. Łodźϊtalym śë, to jϊdźëm do dómu.
a. łochwåt m - krótkotrwała dolegliwość (choroba), niestrawność u zwierząt domowych (koń, krowa).
m - deska z korą, oflis. zob. łoblådra.
n - pierwsza oficjalna wizyta młodego w domu panny młodej, zob. rajéć.
a. łornålyjå ż, DCMs.~ϊ - rodzaj testamentu - dokument określający sposób opieki nad starszą osobą, rodzicami. Trudno wyzyć z takéj łognaryjï.
a. łogólne - wspólne pastwisko mieszkańców wioski, zob. wygón.
n - rodzice.
m - 1. miara długości ok. 30 cm. 2. łokieć.
ż - ukleja, uklejka (rodzaj ryb).
n, N. łokëm, lm M. łocy, D. łoców - oko, narząd wzroku.
łokoćéła śë czas. - o owcy, która urodziła małe, także w odniesieniu do samicy kota, zająca, królika.
m - okoń (ryba).
ż, lok. - koniczyna.
czas. - otoczyć, np. rybę w mące.
łokyźéła śë (kobyła), czas. - oźrebić się. Sąśådoźu łokyźéła śë kobéła.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajo, ~åj, ~åjta - śpiewać donośnym głosem, np. na polanie. Juz tak łod råna łolékå jï łolékå. 2. narzekać.
m - tradycyjny taniec kurpiowski w metrum dwudzielnym w żywym tempie.
- Aleksander, Aleksandra.
n - element wozu konnego umożliwiający kierowanie wozem.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~eta, ~ujó, ~uj, ~ujta - 1. pędzić, gonić, np. bydło. Przyłoluj juz krowy z påśńϊka. 2. nieść coś ciężkiego. Ledwo to łolujë, take ćę̈zke.
a. łolsyna m - nieduży las olszynowy.
(Olszewka) ż - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, kol. Pśåsky, Kąty, Fuc, Chrósty, Dę̈bńåky, Górky, Zåpśekełko.
(Olszewka) ż - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski, siedziba parafii pw. Św. Antoniego, kol.: Bźél, Brzeźϊny, Starå Źeś, Tabory.
(Olszewo -Borki) - miejscowość gminna w pow. ostrołęckim, woj. mazowieckie, siedziba parafii pw. NMP Królowej Polski.
m - mieszkaniec wioski Olszewka.
ż - mieszkanka wioski Olszewka.
- rezerwat przyrody w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, (ochronie podlegają wieloletnie olchy).
a. łolsyna ż, lm D.~ów - olcha. Zerzńëm tó grubó łolsycë jϊ porzńëm jó na śtåchéty.
n - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, kol.: Gać, Klón, Rogalas, Starå Źes, Zastawa.
m - mieszkaniec wioski Olszyny, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, przezwisko: źeźórky.
ż - mieszkanka wioski Olszyny, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
a. łośńϊk m - ośnik, proste narzędzie do wstępnej obróbki drewna, okorowania.
czas. - oszukać, zmylić.
m - słonina, zasmażka do ziemniaków.
m - geodeta.
(Omulew) ż - rzeka, prawy dopływ rz. Narew, wypływa ze źródeł poniżej jez. Koniuszyńskiego, jez. Omulew.
m, lm D.~ów - nierób, leń /pogardl./. Weź śë łomyklu do roboty!
ż - 1. owijka, szmata. 2. pogardliwie o kobiecie lekkich obyczajów.
a. łeć, lok. - zawołanie na konia, by skręcił w prawo.
przym. - 1. odwrotny. 2. ktoś, kto na przekór działa inaczej niż wszyscy.
ż - duży pleciony kosz używany np. do przenoszenia sieczki, drobnego chrustu z lasu itp.. Przyńeś łopålkë śecky kóńoźu.
n - mokradło, grzęzawisko, bagno.
ż - opaś, belka w linii ściany leżąca na belkach sufitu, stanowiąca oparcie dla krokwi.
n - oglądanie gospodarstwa przyszłego zięcia przez przyszłych teściów.
przym. - 1. gruby, silny człowiek. 2. oparty o coś, o kogoś.
ż - deska z nierównymi krawędziami, gorszej jakości, zob. łoblådra.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - usprawiedliwiać się, wykazywać swoją niewinność. Ńe łopråwdzåj śë, bo jϊ tak ćϊ ńϊcht ńe łuźerzå.
czas. - o świni, która wydała potomstwo.
m - prace gospodarskie w oborze, karmienie zwierząt, dojenie krów itp., zob. łobrządek.
ż - opryszczka (choroba). Łale ćë łopsypało – to łod téj źϊmnéj wody.
ż - kruchy lód po obniżeniu się poziomu wody na której powstał. Ńe włåź na tën lód, bo to łopśę̈trzyna.
a. przypśϊlać czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó - przykazać, nakazać.
m - 1. żonaty mężczyzna. Powolńåka dlå łoråców! 2. osoba wykonująca orkę.
n - okres w cyklu prac rolnika po żniwach (koniec lipca - sierpień). Cås na łorańe, bo ńedługo juz śańe.
m, D.~oźu, lm DC.~ów - 1. flisak, oryl. Pódë w łoréle. 2. grubiański, nieokrzesany mężczyzna.
n - georginie, ozdobna roślina kwiatowa.
m - mieszkaniec wioski Orzeł, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Orzeł, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
a. łoryjónek m - kolor żółty. Kupśéłam chustkë łoryjónkowó na głowë.
ż - radlina przygotowana do sadzenia ziemniaków.
n - klapy kurtki lub marynarki, zob. chachoły. Złapåł go za łorzédle jϊ ło źëń !
ż - leszczyna.
m - mieszkaniec wioski Orzołek, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: jéze a. blaje.
ż - mieszkanka wioski Orzołek gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Orzołek) m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Orzeł) m - 1. miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki. 2. orzeł (ptak).
ż - 1. drzewo osika. 2. osa (owad).
m - 1. sęki na drzewach, suche gałęzie. Przyńeś trochë łoscéglów na rozpåłkë. 2. żartobliwie: kości, żebra.
czas. - o suce, która wydała potomstwo.
ż - spółka, wspólne zarządzanie, wspólna praca, (tak pogardliwie nazywano dawne spółdzielnie produkcyjne, kołchozy), gromada.
przym. - smutny, chory osowiały.
ż - niewielka figurka kultu religijnego, zwykle figurka Matki Bożej, osóbka.
(Osowiec) - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
ż - 1. rodzaj paszy dla zwierząt, por. łosypka. 2. ospa (choroba).
m - reszta. Dobry z ńégo cłoźek - łostatek by łoddåł drugëmu.
czas. ~ë, ~ëm , ~ół, ~lym, ~lyśta, ~ly - zostawić, pozostawić, porzucić. Łostaźół jó jϊ poset do jënnéj.
(Ostrołęka) - miasto powiatowe w woj. mazowieckim.
(Ostrówek), dawna nazwa: Pśekełko m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - 1. oszust. 2. gra w karty.
ż - razówka, śruta, pasza dla zwierząt, por. łospa.
ż, CMs. Łośerze, lm D. ~arów - ofiara, darowanie, złożenie czegoś na jakiś cel. Dåł łośarë na kośćół.
ż - drobna kość ryby.
m - przyrząd wykonany z metalu, rodzaj harpuna, do łowienia ryb.
czas. ~klë, ~klys, ~lyj, ~łóny - wprawić szkło, szyby. Łośklyj łokno.
czas. ~åł, ~ała, ~alym, ~yśta, ~aly, ~åj, ~åjta - 1. zmusić, zniewolić kogoś. Łośodłaly go. 2. przygotować konia wierzchowca.
n - buty wojskowe z cholewami, czasem z ostrogami.
n - spodnie wojskowe.
- wołanie na konia, by skręcił w prawo.
czas. ~ujë, ~owåłëm, ~lym, ~lyśta, ~ly, ~uj, ~ujta - ocenić, wycenić.
m - łotr, złoczyńca, judasz.
ż - czas. - przerwa, wypoczynek. Nålezy mu śë trochë łotfolgy.
czas. - opatrzyć, ocieplić barć na zimę.
m - urwis, wyrodek, niepodobny do innych.
n - 1. okruchy chleba. 2. resztki skruszonego siana. Posyp kuróm łotoruchów, ńech grzebźó.
blp, D. łotrę̈bów - otręby, odpady z przemiału ziarna na mąkę.
czas. - otwierać.
ż - słoma owsa po wymłóceniu.
n - ściernisko po ściętym owsie.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~jëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta - 1. palić się gwałtownie. Łozduje śë chléw. zob. buzować. 2. jeść chciwie i dużo,
czas. ~ółëm, ~éłaś, ~élym, ~élyśta, ~ély, łozëń, łozëńta - ożenić się, ale także wyjść za mąż. Maryna łozëńéła śë z Frankëm.
m - hałas, rumor, rwetes.
n - podkład z gałęzi pod stóg siana.
(Łomża) - miasto powiatowe w woj. podlaskim.
zaimek wskazujący, D. jégo, go, jéj, C. jëmu, mu, jéj, N. nëm, ńó, Ms. ńëm, ńéj, - on, ona.
ż, lm D.~ów, N.~óm - gromada, stado. Łórta gę̈śów zdeptała cały zågón lnu.
m, D. łuba, C. łuboźu, lm M. łuby, D. łubów - drewniana oprawa przetaka, sita.
a. cubek m - 1.ptak z czubkiem, dudek. To łubek tak kuje, chyba bę̈dźe desc. 2. nazwa pejoratywna mieszkańca wioski Brzozówka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki. 3. usztywnienie zwichniętej, złamanej nogi, zrobione korytko z cienkich deseczek. Må nogë w łubkach.
m - 1. spojanki na wozie konnym, nadwozie. 2. ptaki wydające charakterystyczny głos podobny do odgłosu uderzenia w drewno.
a. łubrzdać czas. ~jóm, ~jås, ~jå, ~jómy, ~jåta, ~jajó, ~jåj, ~jåjta, ~jåłeś - wymyślić, zmyślić. Chyba cóś sobźe łubrzdéjåłeś.
czas. ~lę̈, ~lys, ~ly, łubźél, ~lół, ~lóny - pomalować na biało (najczęściej wapnem) ściany mieszkania, pnie drzew owocowych. Na Źelganoc trzeba łubźéléć jϊzbë.
- nauka.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta -1. ustrzec, upilnować 2. wychować.
ż - przyzwyczajenie, upór, zuchwałość. To takå jégo łuchwatka.
dobry łucynek m - dobry gest względem bliźniego.
czas. ~åł, ~ely - ucierpieć. Tyle muśała przez ńégo łućérzpśéć.
łućesnå, łućesne przym. - wesoły, wesoła, wesołe.
czas. ~ółëm, ~éłaś, ~ół, ~ćélym, ~ćélyśta, ~ćély - 1. ubrudzić, zob. łudźugać, łufajdać. 2. zrobić byle jak. Ńe łusół dobrze łubrańå, tylo tak łućorćół.
czas. ~łëm, ~łam, ~åłeś, ~alym, ~alyśta, ~aly, ~åj, ~åjta, ~åł - zostać dobrze wykonanym. Łudåł ćï śë tën chléb.
czas. ~ółëm, ~ółeś, ~ół, ~ély, ~åź, ~åźta - udławić się, udusić się z powodu zatrzymania się czegoś w gardle. Łudåźół śë łośćó.
łudńϊwå śë czas. - rozwidnia się. Juz śë łudńïwå - wstóń jï zaprzągåj kóńa.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - uspokoić. Tak śë zezłośćół, ze trudno béło go łudobruchać.
łudźgać śë czas. ~åłëm, ~åłeś ~åł, ~lym, ~lyśta, ~ly - ubrudzić, unurzać się, zob. łufajdåć śę̈. Łale ześ śë łudźugåł! 2. upić się.
czas. ~åłëm, ~åłeś, ~åł, ~lym, ~lyśta, ~ly, ~åj, ~åjta, ubrudzić się, por. łunórzåł śë, zob. łudźugać.
czas. ~åłëm, ~åłeś, ~åł, ~lym, ~lyśta, ~ly, ~uj, ~ujta - 1. ucieszyć się, nacieszyć się. 2. ugościć się, najeść się.
m - gwóźdź do przybijania podków końskich.
m - odłóg, nieużytek, ugór.
czas. - pomniejszać, odejmować. Łujńϊj trochë kartofłów z kośϊka.
łujnë, łujńes, łujńe, łujńëm, łujńeta, łujnó czas. - umieć, potrafić. Tak to jï jå łujnë.
czas.- schylić się zginając kolana, zachowując postawę pionową, zob. kucky.
m - ul z wydrążonej kłody drewna.
(Ulatowo-Pogorzel) n - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski, kol.: Plany, Pśåsky.
(Ulatowo-Słabogóra) n - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
a. łulepać czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - zrobić niedbale, byle jak. Tak łuleputać, to kåzdy moze.
n D.~ów – dojrzałe, sfermentowane małe gruszki leśne. Lubźë łulę̈gåłky.
czas. ~ónëm śë, ~óneś śë, ~ón śë, ~ëńϊm śë, ~ëńϊśta śë, ~ëńϊ śë - urodzić się.
czas. ~ónëm, ~óneś, ~ón, ~ëńϊm, ~ëńϊśta, ~ëńϊ, ~ϊj, ~ϊjta - ugrzęznąć np. w błocie, śniegu. Łulgnónëm w tëm błoće.
przysł. - ciągle w dużym pośpiechu. Ty to zawse łulogo jϊ łulogo.
n - umartwienie, zmartwienie.
m - zmarły.
a. łumorusany przym. - brudny, nie umyty, zob. ponórzany. Łaleś śë łumorusåł! Jϊdź śë łumyj!
a. zamorzéć śë czas. - zagłodzić się.
na łumór ż - 1. śmierć, na śmierć. Zapśół śë na łumór. 2. całkowita utrata pamięci. Zabåcółëm na łumór.
czas. łuńéróm, łumer, łumerła, łumerly, łuńérómy, łuńéråj, łuńéråjta - umrzeć, zob. pomrzéć. Długo chorowåł jϊ łumer.
ż Cms. ~ńe; lm D. ~łunów - odblask pożaru świateł widoczny nad horyzontem. Łuna bźϊje.
m - 1. spokój. Ńe dajes ńϊ łuńónku! 2. umiar. Łón pśϊje bez łuńónku!
czas. åłëm, ~åłeś, ~åł, ~alym, ~alyśta, ~aly, ~åj, ~åjta - pobrudzić się. Łaleś śë łunórzåł!
czas. - utrzepać się, ubrudzić.
czas. ~ółëm, ~ółeś, ~ół, ~lym, ~lyśta, ~ly, ~yj, ~yjta - 1. zrobić byle jak. 2. ubrudzić się. Gdźeś śë tak łuparscół!
czas. - pchając wtłoczyć w coś. Dobrze łupchåj, to wejdźe wsystko.
przym. - uparty, stanowczy, zob. łusadny. Ńe bądź taky łuperty.
czas. - upilnować, ochronić. Ńe łupśϊlowałam go jϊ śë łobalół.
a. łulamëntny przym. - bardzo podobny, taki sam. Łón, to łuramëntny dźådek.
przym. - urodziwy, przystojny, ładny.
czas. ~në, ~ńes, ~ńe, ~ńëm, ~ńeta, ~nó – ukroić, urżnąć. Łurznón deskë, łurznón glónek chleba.
przym. - uparty, nieustępliwy, zob. łuperty. Łón jest taky łusadny!
przym. - człowiek uprzejmy, grzeczny, kulturalny.
a. łuskamłać czas. ~ë, ~es, ~e, ~ëm, ~eta, ~ó, ~ϊj, ~ϊjta - uprosić.
czas. łuśćelë, łuśćeles, łuśćelëm, łuśćelyta, łuśćeló, łuśćél, łuśćelta - 1. pościelić łóżko. 2. przykryć stół obrusem.
czas. łusmårkåłëm śë, łusmårkåłeś śë, łusmårkåł śë - pobrudzić coś wydzielinami z nosa.
czas. - ubrudzić się.
m - obelżywa nazwa niesfornego dziecka.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~eta, ~ujó, ~uj, ~ujta - 1. uspokoić się, zacząć żyć rozsądnie. Kedy łón śë łustatkuje? 2. dorosnąć, spoważnieć.
m, D. - u, Ms. ~pśe; lm M. -y - ubikacja na zewnątrz budynku mieszkalnego, zob. wychodek.
czas. ~jë, ~jϊs, ~ój, ~jółeś ~ójta - ubrać się ładnie, gustownie. Ładńe śë łustrojółeś!
czas. - ubrać się, przygotować się.
czas. - zmoczyć, ubrudzić nogawki spodni idąc po mokrej trawie. Gdźeś tak śë łuśluchåł!?
czas. - nawinąć na szpulę.
czas. ~nónëm, ~nóneś, ~nón, ~nëńϊm, ~nëńϊśta, ~nëńϊ - zmarznąć, zziębnąć. Łubźerz śë, bo łuśwérgńes.
czas. łutkóm, łutkås, łutkå, łutkómy, łutkåta, łutkajó - 1. zrobić tkaninę. Łutkać dywan. 2. powtykać coś gdzieś, upchać.
czas. - 1. ubić coś, uklepać. Łutłukë kasy jeglanéj z prosa. 2. zabić coś, kogoś. Łutłuk go na śńérć.
m - osoba nieznośna, awanturnik, opętany, wrzaskliwe, krzykliwe dziecko, utrapieniec. Ńe wytrzymańe z tëm łutråpkëm.
n - zmartwienie, kłopot, utrapienie.
czas. ~ë, ~ϊs, ~ϊ, ~ëm, ~ϊta, ~ó, łuwådź, łuwådzta - uwiązać. Łuwådź kóńa jϊ chodź do jϊzby.
czas. ~ółëm, ~ółeś, ~ół, łuwålylyśta śë albo wyśta śë łuwalély, łuwål śë, łuwålta śë - położyć się bezwładnie. Jekeś zmę̈cóny, to łuwål śë!
n - poważanie, szacunek, respekt. Franek må łu ludźϊ łuwåzańe.
n - niewielki teren położony przed wrotami ogrodzonego pastwiska, będący najczęściej dodatkowym pastwiskiem. Popasë krowë na łuwroću.
czas. - uparł się, postanowił na swoim, nie dał się przekonać.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - 1. skarżyć się. 2. litować się. Tak śë łuzålåł ze mu źle.
czas. łuzerëm śë, łuzerëm go, łuzerlym śë - 1. skrzywdzić kogoś. Łuzer go. 2. upić się. Łuzer śë.
a. zźåjać śë czas. ~łëm śë, ~łeś së, ~åł śë, ~lym śë, ~lyśta śë - zadyszeć się z powodu biegu, ciężkiej pracy, pośpiechu.
m - trok od kaleson, spodni wojskowych, sznurowadło.
czas. - spieszyć się.
- krowa o białym łbie.
n, blp - miejscowość gminna w pow. ostrołęckim, siedziba parafii pw. Chrystusa Króla Wszechświata, kol.: Carńå, Dąbrówky, Grzę̈da, Mózdzónek, Przesówky, Rudne.
ż - błyskawica.
m - mieszkaniec wioski Łyse, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
ż - mieszkanka wioski Łyse, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
ż - rodzaj płóciennej podkolanówki.
m - ptak wodny, łyska.
a. łyźwy ż - łyżwy.
m - wisząca drewniana szafka na naczynia stołowe: talerze, łyżki, widelce, łyżnik.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - maczać, zamoczyć w czymś. Lubźë måcać chléb w ńodźe jϊ jeść. 2. dotykać. Pomacåj, jeke to twarde.
czas. ~ujë, ~ujó, ~uj, ~ujta - pozostawać w stanie niepełnej sprawności fizycznej i psychicznej, apatii, odczuwać senność, stan przedchorobowy. Tak më cóś macéruje, ze chyba śë połozë.
ż - tytoń. patrz: tabaka. Zapål mojéj machórky.
m, blp - przyrząd żeliwny ściskający pień drzewa, używany przy wyciąganiu z lasu, również macki ręczne z drewnianą śrubą używane w stolarce.
zaimek - macie, liczba poj. gdy zwracamy się do osoby starszej; matki, ojca, dziadka, babci. Måće, dźådku, båbko, mamo,tato.
ż, blm - nać, część nadziemna ziemniaków i warzyw korzennych. Maćϊna łuschła, bo jó zaraza wźëna.
ż - 1. samica u świń. 2. stary, często nadgniły kartofel z ziemi, z którego wyrósł nowy krzew.
ż, lm D.~ów - główny korzeń sosny. Maćϊca śę̈gå łaz do wody.
m - ktoś, kto nie fachowo i wolno wykonuje pracę, nie budzi zaufania.
ż - klatka dla matki pszczelej (królowej).
m - mieszkaniec wioski Majk, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Majk, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Majdan, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Majdan, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
czas. ~ë, ~jϊs, ~jϊ, majϊta, łumåjta - maić, przyozdabiać domy, miejsce kultu religijnego, zielonymi gałęziami brzozy, bzu, czeremchy np. na Zielone Świątki, Boże Ciało.
a. Majk (Majk) m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - ozdobne, wyszywane, haftowane lub malowane płótno dekorujące ściany mieszkań.
a. makóźec m - makowiec, ciasto z makiem.
n - lokalna nazwa podmokłych łąk w pobliżu Karaski, gm. Kadzidło, miejsce wspólnego wypasania bydła.
m - 1. dynia. 2. pogardl. głowa.
m - posiłek, obiad. Zgubźół måltych - zjadł u kogoś posiłek.
- przywoływanie świń.
(Małowidz) - miejsowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
a. mamrotać a. mamrocéć czas. ~rzë, ~rzes, ~rze, ~rzëm, ~rzeta, ~rzyj, ~rzyjta - wyrażać ciągłe niezadowolenie. Śedź ćϊcho jϊ ńe mamrzyj!
tatyne, båbcyne, dźådkowe - zwrot odpowiadający na pytanie: czyje? - mamy, taty, babki, dziadka.
ż lub m - niedorajda, nieudacznik, nic nie potrafi, do niczego się nie nadaje.
n, blp - rzeczy osobiste. Weź manåtky ji źę̈céj śë ńe pokazuj!
m - manewry np. wojskowe.
a. manégry ż - zły stan psychiczny, depresja, nieokreślone tęsknoty. Take më wźëny mankolyje.
ż - 1. ziarenka traw rosnących na mokradłach gotowane i spożywane na Kurpiach jak kasza. 2. kasza manna.
m - płaszcz, lekka kurtka.
m - człowiek leworęczny, zob. lywerdåk.
ż - 1. ćma. 2. zmora.
m - młode słabe drzewo.
ż, lm D. ~ów - 1. gałązka (swoisty "rekwizyt"), którą pasterz wręczał gospodarzowi na zakończenie sezonowego wypasu bydła (ok. 11 listopada, na św. Marcina) otrzymując wynagrodzenie za pracę. 2. duży chwast przydrożny.
ż - margaryna.
czas. - mieć obrzydzenie, wstręt do kogoś lub do czegoś. Jek ńe bę̈dźes zńérzły jϊ zawse cysty, to ńϊcht ńe bę̈̈dźe śë tobó margoćół.
przysłów. - nieswojo, przykro, zob. matyjaśno.
ż - obumarły rój pszczeli.
ż, lm D. ~ów - 1. kieszeń w spodniach. Kele łuda jest maruda w téj marudźe grzebźó ludźe (zagadka). 2. człowiek grymaśny, uciążliwy.
marudnå, przym. - 1. grymaśny /a/, uciążliwy /a/. 2. marudna praca, wymagająca dużej cierpliwości.
ż - rumianek rzymski (zioło o mocnym działaniu).
masowå, masowe przym. - wykonany z tworzywa sztucznego. Masowå zåbåwka, masowe pudełko.
- tu: kolor konia, krowy.
ż - naczynie do wyrobu masła, zob. tłucka.
- macie lm - zwrot używany w liczbie mnogiej. Måta pśϊłkë jϊ jϊdźta grać!
ż - 1. wydzielina z ropiejącej rany. 2. tkanina. Kupśéłam materjϊ na gorsét.
m - różne rzeczy, często zbyteczne, małowartościowe.
przysłów. - stan lękowy, niepokój, stan nieokreślonej lekkiej choroby, zob. markotno. Ńïc ńï ńe jest, tylo ńï tak matyjåśno.
przym. - kartofle po ugotowaniu łatwo rozsypujące się. Mómy dobre, mącyste kartofle.
(Mącice) - miejscowość w gm. Chorzele, pow. ostrołęcki,
m D. mechu, C. mechoźu; lm M. mechy, D. mechów - mech, niewielka roślina zarodnikowa, rośnie gromadnie, tworząc darnie na terenie leśnym,
przym. - podobny do mchu, przypominający mech: mechowatå wełna.
a. mygot a. mézgot m - błysk, blask, wzorowa czystość, zob. ńϊgot. Łumyłam podlogë, łaz mégot.
m, lp D. mëntela - motyl.
ż - rodzaj kwiecistej chustki na głowę, lok.
ż, lm D.~ów - 1. rodzaj haftu.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - ruszać się, wierzgać. Lez jϊ ńe mérgåj śë!
ż - sposób wiązania chustki na głowie. Zaźąz chustkë na mérkë.
m - źródło słabego światła, zob. gaganek. Ćëmno przy mérscu.
m, lp D. mesla - przecinak.
m - 1. jednostka długości. Długy na dwa metry. 2. jednostka masy (kwintal). Kupśółëm dwa metry kartoflów. 3. jednostka objętości w odniesieniu do drzewa (drewna), dodając czasami słowo "fest". Kupśółëm dwa festmetry drzewa.
czas. - mieć odruch wymiotny, doznanie przy nadkwasocie żołądka. Mgly më. 2. mdleć. Béła gorąc jϊ dźećåky mglely.
m - 1. mniszek lekarski (zioło lecznicze). 2. wydzielina samca ryb w okresie tarła. 3. rdzeń w kręgosłupie.
ż - krowa dająca dużo mleka.
m - 1. mocny drążek do obracania kamienia w żarnach. 2. pogardliwie o kimś mocnym, ociężałym. 3. gruby kij, pała. Juz ćë ńϊma, bo jek weznë mlóna, to ćë ...
przysłów. - bardzo, mocno gorąco, mocno źϊmno.
przym. - niebieski, ładny (kolor). "Modre łocy ńała, spodobała ńï śë".
ż - 1. grób. 2. okragły dół na kartofle, lok.
mordować śë czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~jëm, ~jeta, ~uj, ~ujta - męczyć się. Ńe morduj śë tak. 2. mordować.
(Morgowniki) - miejscowość w gm. Nowogród, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
ż, blp - słoje drzewa od północnej strony.
n - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Mostowo, gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Mostowo, gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
m - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - nawijać przędzę na talkę lub szpule.
n - przyrząd do nawijania przędzy, składający się ze ślimaka i 40 ząbków.
a. motocygel a. båjcygel m - motocykl.
a. mój Botku - zwrot, powiedzenie, mój Boże, ojej,
ż, CMs~aźe - ziemia pokryta gęstą trawą, zob. darlyna. Dobrze latëm polezéć na móraźe.
n, blp - ciarki, dreszcze. Takëm śë zląk, łaz më mrowy przesły.
zmroźéc, zmroźół śë czas. - 1. przyzwyczaić się, mieć nawyk. Franek zmroźół śë do ńéj przychodźéć. 2. nęcić, zanęcać ryby.
m - osoba małomówna, pogardl.
czas. - mrugać (np. oczami).
czas. mrë, mró, mrze - 1. umierać. Mrë ze strachu. 2. określenie zachowania w zabawie dziecięcej w chowanego. Terå jå mrë.
mscy śë czas. - świecić się, palić się słabym światłem, ogniem. Mérsc ledwo mscy śë.
ż - 1. środkowy słój w niektórych gatunkach drewna, zwłaszcza krzewów. 2. mucha.
m, lp D. muchåra - muchomor, grzyb niejadalny.
ż - 1. malutka rybka. 2. pieszczotliwie: krowa, krówka,
m - występ w ścianie stanowiący półkę, murek.
ż, lm D. ~ów - dom murowany.
a. musowo m - konieczność, potrzeba. Mus go stamtąd wyćągnąć.
m - kwiat doniczkowy, pelargonia.
muterka ż - nakrętka.
ż - 1. strawa z mąki ugotowana na wodzie. 2. karma (napój) dla cielaków. 3. zaniedbana kobieta, pogardl.
ż - lekkie nakrycie głowy, czapka. Załóz jekąś myckë na głowë!
mół śë, łumół së czas. - myć się, mył się, umył się.
n - woda z mydłem po myciu, praniu.
ż - komar, zob. kómór.
czas. mygnón, mygnëna, mygnëńϊ - umknąć, błysnąć. Mygnón jϊ tyle go źϊdźåłëm.
ż - miednica, lok.
ż, lm D. ~ów - mysz.
a. myśëńåk m - mieszkaniec Myszyńca, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, przezwisko: flakårz, flakårze, przezwisko mieszkańca Myszyńca Starego: buråk, buråky.
a. Myśëńec (Myszyniec) m - miasto w pow. ostrołęckim, siedziba parafii pw. Trójcy Przenajświętszej, kol.: Browary, Mortuny, Pośwę̈tne.
a. Myśëńec Stary m - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
a. myśëńónka ż - mieszkanka Myszyńca, pow. ostro-łęcki, woj. mazowieckie.
m - mała myszka.
ż - odchody myszy.
- weź, masz.
zbórgować - zobowiązać się do zapłaty za towar w terminie późniejszym. Zbórguj ni na tydźëń.
- na środku.
- rytmicznie, zgodnie z muzyką. Takå małå, ła juz tańcuje na gróno.
- na około, wokół.
a. na mark - "na oko", po omacku, mniej więcej. Łusyłam tak na ńårk.
- w pośpiechu, naprędce, "co pod ręką". Wźónëm co béło na podorądźu, zob. na porywåku.
- pod ręką, zob. na podorądźu. Zrobźół mu zabåwkë na porywåku.
- na wprost, prosto,
- chodzić w obuwiu bez skarpetek czy owijek. Łobuł kamasy na przybość.
- na skos, na ukos.
- na wyjście, np. ubranie "na wylotkę" jest lepsze niż do pracy, ale gorsze niż na wielkie święto lub do kościoła. Må śweder na wylotkë.
- iść do kogoś na pogawędkę.
nabźérać śë - pot. zostać oszukanym, wykorzystanym. Dåłëm śë nabrać.
czas. ~dujë śë, ~dujes śë, ~ duj śë, ~dowåł śë - jakiś czas przeżył w biedzie.
a. nachłę̈bać śë pogardl. czas. ~åłëm śë, ~åłeś śë, ~alym śë, ~lyśta śë, ~aly śë, ~åj śë, ~åjta śë - napić się.
- macie, weźcie - zwrot w liczbie poj. kierowany do osoby starszej, zob. måće. Mamo, nåće!
- łućółać czas ~łóm, ~łås, ~łajó, ~åj, ~łany pot. - nagromadzić nazbierać. Naćółåł sporo grosa.
- powiedział prawdę prosto w oczy używając mocnych słów.
nadón śë, nadëńϊ śë, nadńj śë, nadńϊjta śë czas. - dąsać się, nadąć się.
m, C. ~åźu, N. ~ åwëm, Ms. ~åźu - grunt rolny lub leśny dodany w wyniku parcelacji lub komasacji gruntów.
nagodźół śë czas. - natrafić, spotkać przypadkowo, zob. napåtocéć śë. Béło ćę̈zko, łale nagodźół śë Franek jϊ pomók ńϊ przyńéść.
ż, CMs. ~nce; lm D. ~ków - nagonka, napędzanie zwierzyny na stanowiska myśliwych.
a. znåjdźϊj - znajdź, poszukaj.
a. nåjsómprzód - wpierw, wcześniej, najpierw, na początku, przede wszystkim.
do nåju - nas, do nas.
(Nakieł) - miejscowość w gm Jednorożec, pow. przasnyski.
(Nakły) - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
czas. ~óm śë, ~ås śë, ~å śë, ~ajó śë, ~aly śë, ~åj śë, ~åjta śë - naprzykrzać się, być uciążliwym. Ńe nakucåj śë.
czas. ~åsëm, ~åseś, ~ås, ~eźlym, ~eźlyśta, nåjdźϊj, nåjdźϊjta - znaleźć.
czas. ~ółëm śë ~ółeś śë, ~ół śë, ~lym śë, ~yśta së, ~óz śë, ~ózta śë - przywyknąć. Nałozół śë råno wstawać.
przym. - przyzwyczajony.
czas. namåźåj, namåźåly, namåźåjta - namawiać. Jek ńe chce, to go ńe namåźåj !
czas. napasëm, napaseś, napaśly, napaś, napaśta - nakarmić, napaść. Napasëm kóńe na łące.
czas. ~ejë, ~ejes, ~éj, ~ńåł, ~ała, ~ely, ~ały - rozszerzyć się pod wpływem wilgoci, wciągnąć wilgoć. Kasa napę̈cńała.
czas. - przygotować przędzę pasmami do tkania na krosnach.
a. nåplétky a. nåplétåce n, blp - drewniana część krosien.
czas. - znaleźć się przypadkowo, zob. nagodźéć śë.
ż, CMs.~use, D.~ów - kruszyna, drobina. Nåprucha wlećała ńï do łoka.
przysłów. - naprzeciwko.
czas. ~óm śë, ~ås śë, ~å śë, ~ómy śë, ~åta śë, ~jó śë, ~åj śë, ~åjta śë - być uciążliwym, natarczywym przychodzić często bez zaproszenia. Naprzykrzå śë jϊ naprzykrzå - juz móm go dość!
m - napiętek, obcas u buta.
przym. - natrętny, zob. namolny.
(Narew) ż - rzeka, prawy dopływ rz. Wisły, zasilana, między innymi, przez rzeki kurpiowskie: Omulew, Pisę, Rozogę, Szkwę.
n - naręcze, miara objętości, tyle, ile można objąć rękoma. Przyńós narę̈ce drew.
czas. ~óm, ~ås, ~å - 1. naprawiać coś zepsutego. 2. nakładać posiłek. Chodźta prę̈dzéj, źecérzå narządzónå. 3. przygotować krosna do tkania.
m - część uprzęży konia.
m - mieszkaniec wioski Nasiadki, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Nasiadki, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
a. śedźówka lok. ż, lm D.~ów - kura wysiadująca pisklęta. Dåj nåśådce wody !
(Nasiadki) n - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
a. nåśëńåky m - ziemniaki przeznaczone do sadzenia wiosną.
(na kogoś), łobśtålować (kogoś) - oskarżyć, obmówić. Tak na négo naśtålowaly, ze wolåł së ńe pokazywać.
- macie, weźcie - zwrot w liczbie mnogiej kierowany do rówieśników lub osób młodszych. Nåta dźeći na lody jϊ dåjta ńϊ spokój!
czas. ~ółëm, ~ółeś, ~ół, ~lym, ~lysta, ~ly, natråf , natråfta, - trafić, natrafić.
czas. - nałożyć ponad miarę, zbyt dużo. Natrétowåł takó furë. 2. nadepnąć kogoś.
ż - sznurek do wiązania chodaków czy butów.
m - część krosien do nawijania przędzy.
czas. ~cë, ~ćółëm, ~élym, ~élyśta, ~ély, ~óć, ~óćta - 1. obrócić. 2. odsunąć (do krowy). Nawróć śë! 3. powrócić. Nawróć śë ńedoźarku !
- do tyłu, z powrotem, cofnij się - zawołanie kierowane np. do konia. Nazåd gńady !
n - prosty przyrząd dopasowany do ramion z umocowanymi na końcach łańcuchami z zaczepami na wiadra.
(Nowa Ruda) ż - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, kol.: Głę̈boke, Grądy, Kąćϊk, Pod Borëm, Rozåłky, Ruchołek, Zågórze.
(Nowa Wieś) ż - miejscowość w gm. Chorzele, pow przasnyski.
(Nowa Wieś) ż - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. Narodzenia NMP.
n - drobne ciastka w formie figuralnej wypiekane na Nowy Rok.
- miasto w pow. łomżyńskim, woj. podlaskie.
m - 1. scyzoryk. 2. mały nóż.
ż, CMs. ~ńe; lm D. ~nów - 1. nowina. Doståłëm noźϊnë. 2. grunt świeżo wzięty pod uprawę. Na noźϊńe dobrze rośńe lën.
nóm - nam. Dåł nóma /nóm/ kóńa w posågu. Pewno łóńϊ nóma łumró.
czas. - swędzieć, swędzi.
n, blm - pazucha, wewnetrzna część okrycia (marynarki, kurtki, płaszcza) pod ramieniem. Schowåł za ńådro.
czas. - miauczenie, wydawanie głosu przez kota. Kot ńåłcy, bo jest głodny.
przym. - miałki, drobny, płytki. Ńåłky pśåsek, ńåłkå mąka, ńåłkå woda.
czas. - ~ë, ~ys, ~y, ~ëm, ~yta, ~ó, ~yj, ~yjta - powoli gryźć, żuć. Ńϊ må zę̈bów jϊ tak ńągly.
a. ńę̈dlyca ż - przyrząd do zgniatania, zmiękczania konopi.
- nic dziwnego. Jek së ńe łucół, to ńe dźϊwota, ze ńe łujńe.
przysłów. - słabo, nieszczególnie. Ńe tę̈go łu ńégo z forsó.
przym. - nie odgadnięty, zagadkowy.
przym. - nie mający czasu, zapracowany.
przym. - nieoznaczony.
ż, D.~ów - rodzaj wanienki, drewniane naczynie do wody. Wléj wody do ńecky.
czas. móm, mås, må, mómy, måta, majó, ńåł, ńely, ńéj, ńéjta - mieć, posiadać.
czas. ńéćϊ, ńéćϊ śë, ńécó śë, ńéćély śë, ńéć śë, ńéćta śë - palić, palić się, błyszczeć się, rumienić się. Ńéćϊ łogëń w kuchńϊ. Pońéćół śë chléb w pśecu.
m - 1. człowiek niezrównoważony. 2. psotnik.
przym. - człowiek unikający kontaktu z ludźmi, odludek.
m - osoba chętna do pracy, ale niedokładna.
ż a. m, odmiana jak ż, CMs. ~jdźe; lm MB. ~dy, D. ~dów - pogardl. ktoś niemrawy, niezdarny, niezaradny, niedołęga, zob. ńezdara.
ż - miedza, niezaorany pas graniczny między gospodarstwami. Pas krowy na ńedzy.
m - 1. turkuć podjadek. 2. mały niedźwiedź.
(Niedźwiedź) m - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Niedźwiedź, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, przezwisko: zór.
ż - mieszkanka wioski Niedźwiedź, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
m, ż, n - człowiek nieurodziwy, brzydki, pogardl.
przym - bezwładny, nieprzytomny.
ż - człowiek małomówny i ociężały ruchowo, pogardl.
m, ż - osoba głuchoniema.
przym. - niezdarny, powolny, ociężały, leniwy.
czas. ńëńϊ śë, ńëńó śë, zńëńéło śë - zmienić się. Łaz ńϊ śë w łocach zńëńéło. Ńëńącå spódńϊca.
czas. - był onieśmielony.
przym. - niespokojny, niegrzeczny. Coś ty dźϊś taky ńesudejny ?
m - 1. księżyc. 2. miesiąc.
ż - chwast zboża, gatunek wysokiej trawy rosnącej na podmokłym terenie.
m - długa sieć rybacka złożona z podłużnych skrzydeł bocznych i z matni. Zapuśćély ńewód.
m, D.~ la, C.~oźu - mięso bez kości, szynka, schab. Sóm ńękel.
n, blp - otręby z prosa. Dosyp ńę̈kynów do zerćå dlå krowów.
n - mięso.
m - 1. pogardliwie o człowieku ociężałym umysłowo, małomównym. Taky z ńégo ńïmek. 2. niemowa.
ż, blm - lewa strona tkaniny.
- 1. dobry, niezły. 2. niczego sobie.
(Michałowo) m - miejscowość w gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki, kol.: Grądy, Łobory.
m - mieszkaniec wioski Michałowo, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Michałowo, gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
n - element krosien wykonany z nici, przez które przechodziła nawleczona ręcznie przędza.
m - błysk, blask, zob. mégot.
- nim, spójnik oznaczający, że to, o czym jest mowa w zdaniu rozpoczynającym się tym spójnikiem, jest późniejsze względem tego, o czym jest mowa w zdaniu poprzednim lub następnym. Ńϊm wyjechåł, poset śë pozegnać.
n - zwierzę.
zńϊtygować śë czas. - 1. osłabnąć. Ból trochë zńϊtygowåł śë. 2. zreflektować się.
n - włókno lniane gorszej jakości uzyskane przy tzw. "czesaniu lnu" na szczotkach. Z påceśϊ robiono gorszej jakości tkaninę tzw. part z przeznaczeniem, np. na worki.
m, D. - a; lm D.~rzów - 1. pacierz, modlitwa, zbiór modlitw. Łodmåźać påćérz. 2. kręgosłup. 3. określenie czasu - kilka, kilkanaście minut. Posła ze dwa påćerze tëmu.
przym. - niestaranny, brudny, źle ubrany. Takå ta snéska påćowatå.
ż - 1. osoba zaniedbana, brudna, niestarannie przygotowująca posiłki. 2. osoba zachowująca się niekulturalnie przy jedzeniu, ubrudzona potrawami, pogardl. zwykle dot. dzieci. Ńe łujnes jeść, ty paćugo!
m - 1. ozdoba sufitu przy użyciu bibuły kolorowej, grochu, słomy. 2. pająk.
ż, blp - pakuły, odpady po wyczesaniu lnu.
m - pal, ostro zakończony kół.
m, blm - 1. niedowład, paraliż. 2. rodzaj przekleństwa, diabeł, czort. By ćë palarus sper.
palestranty m - elegant, eleganci.
m, blp - elementy snowadła umożliwiające 2 lub 3 - krotne przekładanie osnowy.
ż - 1. namiot. 2. wojskowy płaszcz przeciwdeszczowy.
ż - parów z wodą, niewielkie bagno, grzęzawisko.
ż – 1. obudowa przyczepy lub ciężarówki, plandeka. 2. gęste, pokręcone zboże.
ż - 1. panienka. 2. źrenica oka.
ż, DCMs. ~ ę̈ćϊ, blm - pamięć.
a. pańę̈tlywy przym. - o kimś, kto długo czuję urazę. Łaleś ty jϊ pańętlywy.
m, C.~ oźu - drobina, kruszyna, zob. nåprucha.
ż - element żaren regulujący zsyp zboża.
n, ndm, dziec. także pot. żart. - słowo oznaczające jedzenie. dopominanie się o jedzenie: Dźecko jest głodne jϊ chce papu.
m, C.~oźu - 1. choroba skóry, zob. parucha. 2. nieznośne dziecko, pogardl. Ty parchu jedën! 3. pogardl. określenie Żyda.
m - mieszkaniec wioski Parciaki, gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Parciaki, gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
(Parciaki) n - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski, siedziba parafii pw. Św. Stanisława BM, kol.: Kocënky, Stacjå, Zapola.
ż - 1. bliźnięta. 2. małe prosięta; dawniej na targowiskach sprzedawano albo kupowano "parkami" czyli po 2 szt., żeby lepiej się chowały. Śéła zapłacółeś za pårkë prośåcków ?
m - 1. parnik, kocioł do przygotowania karmy dla zwierząt. 2. część obory lub oddzielny budynek do przygotowania karmy dla zwierząt.
m - człowiek pracujący na stałe w gospodarstwie, nie będący członkiem rodziny.
ż, lm D.~ów - 1. rozlewisko, fragmenty starorzecza. Przegnåj krowy za pårowë. 2. kałuża z deszczu lub rozlanego płynu, moczu itp. Łale nalåł pårowë (o dziecku).
m - osoba brudna, zaniedbana, pogardl. zob. paćuga.
czas. - robić niedokładnie, byle jak. Ne zrobźół dobrze, tylo tak łuparscół.
m - mała piwniczka pod podłogą izby, zob. śklep.
m, blm - rodzaj tkaniny lnianej wytwarzanej metodą chałupniczą na krosnach. Chodźϊ w parćanéj kośuly.
ż - liszaj, łuszcząca się skóra, zob. parch.
a. parzówka a. parzącka ż - pokrzywa, zob. zégåwka.
przym. - pasujący, odpowiedni.
czas.- znęcać się.
ż - pasza, pokarm dla zwierząt.
m - pastwisko, miejsce, najczęściej ogrodzone, niedaleko domu, gdzie wypasano krowy i konie.
- człowiek niezdarny, pośmiewisko.
ż - lm D. ~ów - 1. teren podmokły, bagnisty. 2. miód prosto z barci, nie cedzony.
ż - zwiad wojskowy, patrol, lok.
m - 1. nabój karabinowy. 2. patron.
czas. - zachowywać się pobłażliwie, ulegać, patyczkować. Ńe bę̈dë śë z tobó patyckowåł.
m - osoba niedobra, dokuczliwa.
n - papier złocony używany w zdobieniu, m.in. cółka - świątecznego nakrycia młodej Kurpianki.
ż - wewnętrzna część okrycia marynarki, płaszcza, pod ramieniem, zob. ńådro.
n, blp - paździerze (zdrewniałe części łodyg lnu, konopi, odpadające przy tarciu).
ż - harmonia pedałowa, zob. harmóńjå.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta - szybko biec, uciekać. Péluje łaz śë kurzy !
ż - mieszkanka wioski Pełty, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
péłtå czas. - plątać, plącze robiąc na drutach, gmatwa.
m - mieszkaniec wioski Pełty, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, przezwisko: kołtun, kołtuny.
(Pełty) n - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
n - tenisówki.
czas. pérgnón, pérgnëńϊ - umrzeć (zwrot lekceważący, rzadziej używany), zob. korknąć. Ńe źådómo łod cégo pérgnón.
m - płótno bawełniane.
ż, blp D. ~ów - ziemniaczane kluski, pyzy.
ż - 1. zakończenie bata. 2. coś krótkiego, grubego.
m - 1. grzyb maślak. Pódźëm na pę̈pky. 2. pępek (na brzuchu).
- odcisk na dłoniach lub stopach wypełniony płynem surowiczym lub nawet krwią, powstały na skutek pracy nieodpowiednim narzędziem czy oparzenia lub od niewygodnego obuwia.
m - drożdżowy placek wypiekany na patelni. Dobre pę̈puchy z mlékëm.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~jó, åj, ~åjta, ~åł, ~ any - krępować ruch, zakładać pęta na przednie nogi koni, bydła, itp.
n, lm D. ~ów - mocny, krótki i gruby sznur lub linka zakładany zwierzętom (koń, krowa) na przednie nogi, żeby nie mogły uciekać.
ż, D. ~ów - 1. długotrwały deszcz. Łale śë zaplåzéło! 2. nieszczęście, kara.
m - plaster.
a. plotuśńϊk lok. tën pléta, ta pléta, to pléta - osoba zajmująca się plotkami. Ńe lubźë tégo pléty.
m - płot z gałęzi, krzewiny, olszyny.
(Plewki) n - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
m – opatrunek, bandaż z materiału. Skalécół śë, to łoźϊń mu palyc płåtkëm.
ż - element wyposażenia krosien domowych - warsztatu tkackiego.
kolor m - kolor rudy wpadający w czerwień, kolor płomienia.
m - pierwsze drobne włoski małych dzieci.
m - mieszkaniec wioski Płoszyce w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Płoszyce) n - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Płoszyce w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Płodownica) ż - mała rzeczka, dopływ Omulwi.
a. zbekśóny przym. - znarowiony, niespokojny (w odniesieniu do konia).
czas. pobrznón, pobrznëńi, pobrzńϊj, pobrzńϊjta - pobiec, polecieć, pójść (w odniesieniu do człowieka). Ćékawe, gdźe łón pobrznón.
przym. - dbały, dobrze troszczący się o powierzone lub własne rzeczy.
ż - tradycyjne, katolickie pozdrowienie Kurpiów. Ńech będźe pochwålóny Jezus Chrystus.
przym. - zabawny, śmieszny, wesoły. Ta naså wnucka je takå poćesnå.
czas. ~łëm, ~łeś, ~åł, ~lym, ~lyśta, ~ly, ~åj, ~åjta - namówić do złego, podburzyć.
ż, blp D. ~ów - stare drzewa bartne.
m - dolna część stogu, niedokończony stóg siana, słomy.
ż - 1. podkładka u spódnicy. 2. część skrętu wozu konnego.
czas. - użyźnić glebę obornikiem.
m - mieszkaniec wioski Podgórze, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
n - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, wioska aktualnie wyludniona, w latach 1947-1968 była tam siedziba nadleśnictwa Podgórze.
ż - mieszkanka wioski Podgórze, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
n - element uprzęży konia.
czas. podkulół, podkulély, podkul, podkulta - skulić (ogon), podgiąć.
m - przyrząd do podtrzymywania i wzmacniania ognia, używany między innymi w dawnych kuźniach a także przy pracach w pasiece.
m - zły człowiek, zob. palarus.
m - drugie śniadanie, posiłek przed obiadem.
n - część uprzęży końskiej.
ż - płytkie przeoranie ścierniska.
n - 1. sufit w kościele. 2. podniebienie.
n - dolina, nizina.
czas. ~éło śë, ~ly śë - poszczęścić się, zob. dóly śë.
m - naręcze, wiązka czegoś mieszcząca się pod pachą.
czas. ~óm, ~ås, å, ~ómy, ~åta, ~ajó, podpél, podpélta - podkradać. Chtóś ńϊ podpélå jebka z sadu.
ż - podrywka, podręczna siatka na ryby.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - przedrzeźniać.
m - pomocnik sędziego w jurysdykcji bartniczej.
ż - mała poduszka.
ż - fundament z grubej, żywicznej belki drewnianej pod budynkiem drewnianym (dom, chlew).
ż - ciepła dłuższa koszula zakładana przez kobiety pod spódnicę, sweter lub bluzkę.
a. podźéwky - kalesony.
przym. - porywczy.
czas. ~ujë, ~gujes, ~guj, ~owåł - 1. pot. pozwolić na coś, okazać pobłażanie. Pofolgowåł sobźe.
klepåc m - element krosien.
a. pokopńϊsko n - pole po wykopanych ziemniakach.
m - osoba brzydka, śmieszna, niedołężna. Takå z ńégo pokraka, ńe chłop.
ż - przykrywka. Zdejńϊj pokrywkë z garka, zeby ńe wykypśało.
czas. pokynón, pokynëńϊ, pokynónëm, pokynëńϊ - zapomnieć, puścić w niepamięć (rzadziej używany zwrot). Pokynónëm to, co dåwno béło.
ż - emalia na garnkach i innych naczyniach.
ż - konewka.
ż - strzała łuku.
ż - 1. belka podtrzymująca sufit. 2. półka.
(Połoń) ż - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski, siedziba parafii pw. Zmartwychwstałego Chrystusa.
czas. ~pśë, ~pśes, ~łup, ~åł, ~any - rozciąć wiele czegoś na kawałki wzdłuż, porąbać na podłużne kawałki - wzdłuż włokien drewna. Połupåł scåpy drewna.
a. zmąćéć czas. pomąćéła, pomąćół, pomąćély - 1. zmieszać coś. 2. spowodować zamęt w głowie.
a. ponozy n. - element krosien (pédały).
przym. - pobrudzony, zob. łumorusany.
przym. - rozbebeszony, pognieciony, rozgrzebany. Przyset jekyś taky pońåchrotany.
a. zńårkować czas. pońårkowåłëm śë pońårkowåł śë, pońårkowaly śë - zorientować się. W porë śë pońårkowåłëm.
czas. pońécół śë, pońéćély śë - lekko się przypiec, ale nie spalić (w odniesieniu do chleba). Ładńe ńϊ śë chléb pońécół.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - uszczęśliwiać kogoś na siłę, wbrew jego woli. Ńe pońedårzåj mńe! Ńe chcë!
a. pońewól przysłów. - na przymus. Po co mńe pońewólńe podnośϊs!?
n - 1. miotła lub mokra szmata na kiju do czyszczenia nagrzanego piekarnika z węgli. 2. pogardl. o poniewieranej dziewczynie, kobiecie.
m - 1. ktoś, kto zwykle sprzeciwia się wszystkim i wszystkiemu. 2. coś poprzecznego, np. zagon. Zoståł ńϊ poprzécńåk do złorańå.
czas. - pójść, pobiec zdecydowanie. Znów poperła na Kadźϊdło.
m - mieszkaniec wioski Popiołki, gm. Turośl, pow. Kolno,
ż - mieszkanka wioski Popiołki, gm. Turośl, pow. Kolno.
(Popiołki) n - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno a także w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
n - 1. osoba niezaradna, niezdarna. 2. element krosien.
ż - zaraza, epidemia, np. grypy.
n - miejscowość w gm. Zbójnå, pow. łomżyński, woj. podlaskie, kol.: Brzeźϊny, Złotå Góra.
czas. ~ółëm, ~ółeś, ~ół, ~élym, ~élyśta, porédź (poredzϊj) porédźta - 1. zwyciężyć, przemóc kogoś, lub coś. 2. doradzić komuś.
- mieszkanka wioski Poredy, gm. Zbójna, pow. łomżyński.
- mieszkaniec wioski Poredy w gm. Zbójna, pow. łomżyński.
czas. ~åłëm, ~åł, ~alym, ąlyśta, ~aly, ~uj, ~ujta - pomóc komuś.
n - miejsce po wyciętym lesie, zob. chuchrzysko.
przym. - wygodny, poręczny.
n - kolejne wyrojenie pszczół z ula.
czas. porzućéła, porzućéły - 1. poronić (dot. zwierząt domowych). Kobéła ćę̈zko robźéła jϊ porzućéła. 2. porzucić coś lub kogoś.
m, D. ~ u, N. ~gëm; lm M. - y - kapitał, majątek wnoszony mężowi przez żonę przy zawieraniu małżeństwa. Panna z posågëm.
ż - 1. przędza złożona z nici na które wplatane są lub wtykane inne nici, zwane wątkiem. 2. właściwa lub niewłaściwa postawa człowieka lub zwierzęcia. 3. uformowany z drewnianych prętów, rózg lub korzeni kształt naczynia lub innego sprzętu domowego (koszyki, opałki, kadłubki).
m - mocna linka łącząca uprząż konia z orczykiem.
przym. - ostrożny.
(Poścień) m - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
m - mieszkaniec wioski Poścień, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Poścień, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
czas. - posiekać, rozdrobnić siekaczem karmę dla zwierząt, zwłaszcza dla świń, drobiu.
przym. - popękana, spękana. Pośékanå skóra na ręku łod źϊmna.
m - najgorszy gatunek żyta.
śtarbnąć śë, czas. ~ónëm śë, ~ón śë, ~ëńϊ śë, ~ëńϊśta śë - potknąć się. Pośtarbnón śë ło korzëń.
m - zamiłowany podróżnik.
m - mieszkaniec wioski Potasie, gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
(Potasie) n - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
ż - mieszkanka wioski Potasie, gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
potoknąć czas. - płukać naczynie w czystej wodzie.
n, blm - pogardl. o kimś niezdarnym, komu brak gustu w doborze ubioru. Take z ńégo potorądźe.
n - niedorajda, pogardl.
a. powéråk m - gruby kij, zob. mlón.
ż, lm D. ~ów - poszwa na poduszkę lub pierzynę.
m - najstarszy tradycyjny taniec kurpiowski w metrum trójdzielnym i dwudzielnym w żywym tempie (wbrew nazwie).
czas. - znaleźć pomoc u kogoś. Łón to taky skąpy. Łu ńégo śë ńe powrze.
m - dzień powszedni. Móm łubrańe jënse na śwę̈to jï jënse na powsedek.
czas. pozbåt, pozbåteś, pozbadly - lekceważyć kogoś, uwziąć się na kogoś, zob. przewrzéć śë. Pozbadly go.
a. poźestka ż - 1. zawiadomienie urzędowe /sądowe/. Doståł poźåstkë do sądu. 2. opowiadanie, bajka.
czas. ~óm, ~ås, ~ómy, ~éta, poźédz, poźédzta /mówta/ - mówić, opowiadać. Poźedóm wóm, ze to pråwda.
n, blp - 1. schodki na zewnątrz domu, przed wejściem. Postój na pogródkach. 2. podwórze przed domem.
m - jajko oznakowane, pozostawione w gnieździe jako zachęta dla kur - niosek. Pókłåd zoståw w gńåźdźe. Cyj bół póklåd, tégo kokos jϊ kurcåky.
m - sufit.
a. póćwårtek m - 1. pojemnik na zboże pleciony z korzeni lub wikliny - ok. 12,5 kg /połowa ¼ kwintala/. 2. niewielka ilość ziarna, kartofli (ok. 12,5 kg) określana " na oko".
m - pośladek.
m - charakterystyczna kurpiowska tkanina wełniana.
m - 1. wóz z dużymi tylnymi kołami o rozstawie półtora szerokości normalnego wozu konnego. 2. miód pitny (1 l miodu + ½ l wody).
ż - porzeczka.
ż - córka brata lub siostry, bratanica lub siostrzenica.
ż, lm D. ~ów - tara do ręcznego prania.
ż - żelazko do prasowania.
pråsnë ćë, pråsnón go czas. - uderzyć czymś płaskim.
a. pråwus m - borowik, prawdziwek (grzyb).
przysł.ow. - dobrze, wystarczy, w sam raz.
ń, lm D.~ów, C.~óm - prawidło - forma buta używana dawniej przez szewca przy wyrobie butów.
a. brę̈gy ż - kolorowe, wyróżniające się pasy.
m - młoda świnia.
na prość przysłów. - prosto, na wprost. Jϊdź tëńϊ, na prość!
czas. prośϊ śë, łoprośéła śë (w odniesieniu do świń) wydawać, rodzić potomstwo.
ż, lp D. prośńónków - 1. gąska zielonka lub siwka (grzyb). Na jeśëńϊ duzo prośńónków w chójńåku. 2. słoma po wymłóceniu prosa.
m - powróz.
(Pruskołęka) - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
ż - kobieta dbająca o swój wygląd, modnisia. Łale z ńéj prychna !
czas. ~jë, ~es, ~e, ~ëm, ~eta, ~ó, ~uj, ~ujta - ładować za dużo czegoś. Prykuje tyle, ze kóń ńe łuredźϊ.
(Przasnysz) m - miasto powiatowe w woj. mazowieckim.
a. przestojéć czas. - przeterminować, wykonać po terminie. Zboze przecaśało, bo ćągle padåł desc jϊ ńe moznå béło go zebrać.
czas. przechreśćółëm, przechreśćélym, przechrescë, przechreśćta - dać komuś nauczkę - wymierzyć karę. Przechreśćółëm jéch, jek chćely kraść jebka.
przysłów. - przeciwko, przeciw.
m - okres przed nowymi zbiorami - do Św. Jakuba (6 sierpnia).
m - wygon, boczna droga do pędzenia (przegnania) bydła na pastwisko
czas. ~ół, ~ély, ~ać, przekabaćta (przekabaćϊjta) - przeciągnąć kogoś na swoją stronę niekoniecznie w uczciwy sposób.
n - 1. odgrodzenie zasieku w stodole od części środkowej (klepiska), ok. 1 m. wysokości. Wymłóćély juz do przełaźïska. 2. rodzaj bramy w ogrodzeniu, składającej się z 2 wysuwanych drążków.
czas. - przepędzić bydło.
czas. - zmienić, poprawić, inaczej ustawić.
- przenosiny, końcowy element obrzędu weselnego, uroczyste przeprowadzenie żony do domu męża na stałe zamieszkanie.
ńϊcować czas. - przewrócić na drugą stronę, ze starego uszyć nowe, odwracając lewą stroną. Matka ńϊ przeńϊcowaly keckë jϊ jest jek nowå.
n - piaszczysty, nieurodzajny grunt. Na tëm przepéłcysku to ńϊc ńe łurośńe.
wyraśéć śë czas. wyraśół śë, wyrasóny - przestraszyć się, wystraszyć. Chyba śë cegóś wyraśół, bo zacón śë jąkać.
czas. ~ółëm, ~ół, ~ely - upokarzająco pouczyć, dać naukę. Ludzke gådky przeredźéły ńejednégo.
czas. ~ółëm, ~ół, ~ély, przestudź, przestudźta - 1. przeziębić się. Przestudźół śë jϊ zachorowåł. 2. ostudzić.
m - okrągłe sito.
ż - drut do podtrzymywania kądziałki lnu lub wełny podczas przędzenia.
czas. przewlókëm śë, przewłócë śë, przewłócta śë - przebrać się, zmienić ubranie. Przewłóc śë, boś cały mokry !
n - Niedziela Przewodnia - pierwsza niedziela po Wielkanocy.
czas. przewer śë, przewerly śë - złośliwie komuś dokuczać, zob. pozbadnąć. Łón śë na mńe przewer.
czas. ~óm śë, ~ås śë, ~å śë, ~ajó së, ~uj śë, ~ujta śë, - zmieniać obuwie. Przezuj mokre buty!
n - uprzędzone nici zdjęte z motowidła.
czas. ~óm, ~ås, ~åc, ~jó, ~åta, ~åj, ~åjta, ~åcta - przypominać. Przybåc sobźe,gdźe bółeś.
czas. przybåźół, przybåźély - dodać, dodał, dodali. Przybåźély ńϊ pårë złotéch do rënty.
przysłów. - chodzić bez skarpetek lub owijek. Załozół bóty na przybość.
m - wnęka w kościele, w której ustawiane są ołtarzyki lub konfesjonały.
ż - nagana, rodzaj kary, zwrócenie uwagi na niewłaściwe zachowanie. Doståł przyganë.
n - zawartość mieszcząca się w odpowiednio ułożonych dłoniach. Dåłëm mu przygaśńe cukerków.
ż - dodatek do posiłku gotowanego, np. kasza z mlekiem, kluski.
czas. ~kåzë, ~kåzes, ~kåz, ~kåzåł - pot. wydać rozkaz, polecenie, surowo nakazać. Przykåzåłëm mu, zeby śedźåł ćϊcho.
a. sprzykrzéć a. łuprzykrzéć czas. - niecierpliwić się, nudzić się. Sprzykrzyło ńϊ śë chodźéć do śkoły.
ż - 1. skrajka, piętka chleba. Lubźë przylepkë śwézégo chleba. 2. miła osoba. Lubźë jó, takå z ńej przylepka.
przylnąć, przylgnąć czas. przylnóń śë, przylëna śë, - przykleić się, przylgnąć. Glyna przylëna ćϊ śë do bótów.
m - ubranie.
łolować czas. ~ujë, ~wåłëm, ~uj, ~ujta - 1. przynieść, przyciągnąć coś wielkiego, ciężkiego Przyłolowåł takó grubó gałąź. 2. przypędzić stado krów, owiec.
ż - przybudówka do istniejącego budynku, domu, obory.
ż - natarczywe zachęcanie, przymuszanie do czegoś. Nó weź, napśϊj śë, ńe bądź taky...
czas. przypowę̈ź, przypowę̈źϊj, zabezpieczyć wóz z sianem przy pomocy długiego drąga (powę̈za) i łańcuchów lub mocnych powrozów.
ż - bajka, opowiadanie z morałem.
czas. przypśϊlélym mu - nakazać. Przypśϊléłam mu zeby prę̈dko wråcåł do domu.
ż - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
a. przyśwy ż, blp - część buta między podeszwą a cholewą.
czas. ~łëm, ~ół, ~ély, ~éj, ~éjta - potwierdzić. Słuchåł, co móźéła jϊ przyśwådcół jéj.
a. pśϊtworek m - wmontowana w kufrze skrzynka do przechowywania wartościowych, małych przedmiotów, pieniędzy itp. Włozéłam pśeńądze do przytworka.
czas. przywlókëm śë, przywlók śë, przywleklym śë - 1. z trudem dotrzeć do celu. 2. przyjść nie w porę.
czas. przywónkrojéł śë - nieoczekiwanie przyszedł, "przyczepił się". Cyjś pśes śë do nas przywónkrojół.
ż - przyzwyczajenie.
ż - mięso przyległe do słoniny (boczku), upieczone lub ususzone.
ż - dodatkowy przywilej, swoisty, chytry sposób bycia.
przym. - kolor różnobarwny z przewagą szarości.
m, D. -u, lm M. -y, D. - ów - piach zgr. od pśåsek (piasek) 1. Jϊdë po pśåchu. 2. - fraz. pot. iść do piachu - umrzeć.
ż - lekkie przekleństwo.
ż - lekkie przekleństwo.
ż - lekkie przekleństwo.
ż - lekkie przekleństwo.
(Pianki) n - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie, kol.: Koźołek, Sérdówka, Topolyna, Zéchårz.
m - mieszkaniec wioski Piasecznia, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: włochuńårz, włochuńårze.
(Piasecznia) ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Bźele, Dę̈dźëńϊca, Górky, Jackowå Góra, Kośary, Płódy, Podkadźϊϊdło.
(Piasecznica) ż - mała rzeczka, dopływ rz. Omulew.
ż - mieszkanka wioski Piasecznia, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - drewniany walcowaty element koła wozu konnego, w który wkłada się drewniane szprychy.
czas. - opiekować się, niańczyć.
ż, lm D. ~ów - opiekunka, niania.
(Piasutno Żelazne) - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, kol.: Grobelka, Płódy, Zåkolce.
ż - lekkie przekleństwo.
m - mieszkaniec wioski Piątkowizna, gm Łyse, pow. ostrołęcki, przezwisko: pśϊjåwka, pśϊjåwky.
ż - mieszkanka wioski Piątkowizna, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
(Piątkowizna) ż - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Borky, Buda, Głę̈boke, Kalamórka, Mołzy, Murmel, Zalåsek.
- 1. psie mięso. 2. rodzaj przekleństwa.
a. pśecuchy - kartofle pieczone w ognisku.
pśechota - iść pieszo. Pódë pśechtó.
ż - 1. zgaga, nadkwasota żołądka. Pśecuchy ńï śë łodwålajó. 2. domator, osoba prowadząca siedzący tryb życia. 3. kot wygrzewający się na piecu.
m - kogut.
n - grzęzawisko, bagno topielisko, niezwykłe miejsce w baśniach i podaniach ludowych.
ż - 1. rodzaj zarobkowych robót sezonowych w gospodarstwie, najczęściej przy pieleniu buraków w okolicach Przasnysza, Ciechanowa. 2. pielenie np. ogródka.
czas. ~në, ~ńes, ~ńϊj, ~nón, ~nëńϊ - wulg. rzucić, uderzyć, rąbnąć. Pśeprznón go.
pśardnąć czas. - wypuścić gazy, psuć powietrze, puścić bąka.
m - pościel: pierzyna, poduszki.
ż - skrzydło z gęsi służące do usuwania kurzu.
ż - młoda krowa, pierwszy raz zacielona, zob. ćelåska.
ż - miara długości, odległość między kciukiem a małym palcem dłoni.
- Piotr.
- do dziecka zachęta, by zrobiło siku.
a. pśupśulowå woda a. pśeprzowå woda - zapalona mąka z wodą jako tzw. zapitka do kartofli.
- tak odpędza się kota.
ż, lm D. - ów - sikawka.
czas. - 1. kichnąć. 2. podarować coś z niechęcią.
n, blp - gra chłopięca z użyciem noża.
przysłów. - koniecznie, pilno.
(Pisa) ż - rzeka, prawy dopływ rz. Narew, wypływa z jez. Roś.
n - piwo (napój orzeźwiający) z owoców jałowca, zob. koźϊcak.
m - osoba wystrojona powierzchownie, bez dobrego gustu, pogardl. Taky z ńégo pśϊzdrygant.
(Ptaki) m - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
czas. ~ujë, ~owåł, ~uj, ~ujta - czyścić. Łaleś wypucowåł te bóty!
czas. - pójdę.
m - język spustowy strzelby.
a. pugylares m - portfel, portmonetka.
a. stón m - bezrękawnik, pulower dziany na drutach.
m - policzek
ż - pałka trzcinowa.
m - mieszkaniec wioski Pupkowizna, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Pupkowizna, gm. Łyse, pow. ostrołecki.
(Pupkowizna) ż - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
(Pupki) n - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
pupołek m - dół przedniej części marynarki, kurtki, płaszcza. Zagón ćϊ śë pupołek.
m - bardzo cienki starty rozpadający się materiał używany do rozpalania ognia przy użyciu krzesiwa.
m, D. ~a, C.~oźu - pośladek.
a. pusorek m - część uprzęży konia,
ż - noc czuwania przy zmarłym.
m - cień pojedynczego przedmiotu, osoby. Po puśćóńe źïdać, ze to połudńe. Dźϊśejse dźéwcåky to jek puśćóny, łazó jek ńémrawy.
n - osłona końskiego penisa.
m - narzędzie do wykuwania w twardej ziemi, kilof.
a. pytlåk m, lp D. pytla - 1. rodzaj mąki, mąka pytlowå. 2. drobny piasek, kurz.
czas. ~jë, ~åł, ujó, ~uj, ~ujta - 1. drapać. Łale go zarabowåł! 2. kraść. 3. nabrać czegoś dużo, ponad potrzebę. Rabowåł, co popadło.
a. Raśujka (Raszujka) ż - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
ż - 1. rodzaj mąki grubszej niż pytlowa a drobniejszej niż razówka. 2. rodzaj sita do przesiewania, np. żwiru.
m - 1. raj, kraina wiecznej szczęśliwości. 2. raj – starsza osoba, obdarzona zaufaniem, która rai pannę, kawalera. Poset z rajëm do panny w rajby.
czas. ndk, ~ë, ~ëm, råj, råjta - proponować, rekomendować, polecać, swatać. Rajéć panńë, kawaléra.
ż - wydzielony teren na którym zakopywano padłe zwierzęta.
m - osoba zajmująca się padniętą zwierzyną.
a. rëno - rano.
- wcześniej.
(Ramiona) n - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż, DCMs. raśpy; lm M. raśpy, D. raśpów - 1. tarnik, pilnik do obróbki drewna. 2. obelż. o kobiecie oschłej, kłótliwej.
a. łoluga - coś dużego, niekształtnego.
(Rataje) - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
- mieszkaniec wioski Rawki, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
- mieszkanka wioski Rawki, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
(Rawki) n - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
przym. - 1. chleb z mąki razowej. 2. człowiek rezolutny, wesoły, bystry. Lubźë Franka, bo taky razowy chłop.
ż, CMs. ~nce; lm D ~nków - mięso porąbane z kośćmi.
ż - miara daniny miodowej - ok. 15 l.
m, blp - buraki pastewne.
ż, blp, D.~ów - część krosien, drewniany przyrząd do wkładania osnowy na krosnach.
ż - bruzda między rzędami okopowych, np. ziemniaków.
n - radło, narzędzie rolnicze używane przy pielęgnacji roślin okopowych.
przym. - tęgi, dobrze zbudowany mężczyzna, także rédnå kobźéta.
czas. ~ë, ~ϊs, ~ϊ, ~ó, redźϊta, rédźta - radzić, poradzić. Mozes nϊ porédźéć?
m - kluski ziemniaczane, podawane z mlekiem lub kraszone skwarkami ze słoniny. Lubźë rejbåky.
a. rejbåcka ż - tarka do tarcia ziemniaków. Łostrå tå rejbaśka - łuwåzåj zebyś śë ńe skalécéła!
czas. ~jë, ~je, ~jó, waly, ~uj, ~ujta - 1. trzeć ziemniaki na rejbaśce. 2. tańczyć z werwą. Łoråce!- rejbujta łoberka!
czas ~cujë, ~cujes, ~cuje, ~cuj, ~cowåł - 1. pot. tańczyć na zabawie tanecznej. Rejcowaly do råna. 2. pot. o dziecięcych grach i zabawach,
czas. ~jë, ~es, ~uj, ~ujta - uciekać. Rejterowaly, łaz śë kurzéło!
m - duże zamieszanie, pośpiech, patrz: rwetes. Bół duzy rejwach.
ż - grzęzawisko między Wachem a Olszynami w pow. ostrołęckim (występuje w gadce ks. Tworkowskiego: Tełośów påćérz).
n, blm. - mięso wołowe.
czas. - grać nierytmicznie na instrumencie, rzępolić. Rérå, ła ńe grå.
n - woda, w której gotowały się kluski ziemniaczane - rejbåky.
m, D. rę̈kéla, lm D. rę̈kélów - drogowskaz.
a. rę̈cańϊ ż, lm D. rę̈ców - rękami.
ż - mucha składająca jaja, robacznica.
przym. - robaczywy np. grzyb, jabłko. Ńechtórne grzyby prę̈dko robacejó.
n - robactwo, drobne owady, np. muchy, komary a także robaki.
ż - macica.
ż - 1. proca. 2. rodzaj wojskowej czapki.
rogoźa ż - krzaki na podmokłym terenie. 2. łąka mało wydajna, z licznymi krzakami, zaroślami.
m, blp - 1. jesienne dni sądzenia, tj. rozstrzygania spraw spornych przez sąd określonej jurysdykcji. 2. zebranie starostów bartnych u starosty grodowego celem zdania podatków.
ż, CMs. rosośe - niewielka gałąź. Wéź rosochë jï przepę̈dź gę̈śï.
przym. - 1. rosochate drzewo o rozłożystych konarach. 2. rosochaty człowiek - człowiek o awanturniczym usposobieniu, por. rosómåk.
m - mieszkaniec wioski Rososz, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Rososz, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
czas. rosuje, rosujó - kwitnąć (w odniesieniu do zbóż i traw). Zyto juz rosuje - zeby tylo ne béło przymrozka.
m - 1. zwierzę. 2. człowiek zły o awanturniczym usposobieniu, por. rosochaty. Jïdź stąd - rosómåku!
(Rososz) dawna nazwa: Borek ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
a. rozbebrać czas. - coś zacząć i nie skończyć. Rozbabråł robotë.
czas. - rozbebesół, rozbebes - 1. rozpakować i porozrzucać w nieładzie. Jekeś rozbebesół, to teråz pokłådź z powrotem do worka! 2. rozpatroszyć.
przym. - nieuczesany, niechlujny.
a. rozklåcha m, ż, n. - osoba nie potrafiąca utrzymać porządku wokół siebie.
a. rozcyn m - pozostałość ciasta chlebowego w dzieży zostawiona do następnego rozczyniania chleba.
- rozebrać się do naga.
czas. ~drë, ~drzes, ~drzyj, ~der, ~derty - 1. rozdzielić coś na dwie lub więcej części. 2. posp. głośno krzyknąć, zaśpiewać.
m, lok. - rabarbar.
a. zewłócéć czas. - rozbierać, zdejmować ubranie.
m, D. - u, blm - ubytek jakiegoś surowca, powstały na skutek rozpylania się go w czasie procesu przerabiania, przesypywania itp.: rozkurz mąky.
przysłów. - różnie, na kilka sposobów. Jest rozmaźϊće - råz dobrze, råz źle.
przym. - 1. porozpinany, niedokładnie ubrany. 2. człowiek niezdecydowany, nie mający własnego zdania.
czas. ~źë śë, ~źϊs śë, ~mów śë, ~źół śë - 1. pot. rozprawić się z kimś. Pocekåj, rozmóźë śë z tobó. 2. porozumieć się z kimś za pomocą słów, rozmowy, dogadać się.
przym. - rozmoczony, rozmiękczony wskutek działania wody, wilgoci. Po descu źëń rozńę̈kła.
ż - rzeka, prawy dopływ rz. Narew, powstała z połączenia strug: Jerutki i Radostówki.
n - rozstajne drogi, rozwidlenie dróg.
czas. rozśérdźół śë, rozśérdźély śë - rozzłościć się. Tak śë rozśérdźół, ze ńe mók śë łuspokojéć.
czas. roztasowåł së, roztasowaly śë, roztasowalyśta śë - 1. rozłożyć kram, rozpakować towar do handlu. 2. rozłożyć zabawki, rozłożyć inny sprzęt do pracy, nauki, zabawy, pogardl. Roztasowåłeś śë jϊ ńe moznå przejść !
ż, blp - specjalna konstrukcja z drągów do przewozu siana lub słomy wozem konnym.
ż - drewniany element umożliwiający wydłużanie wozu konnego.
m - 1. rodzina pszczela. 2. opuszczenie rodziny pszczelej przez robotnice i trutnie wraz z nową matką pszczelą (królową).
ż - rozsada kapusty, brukwi.
ż - Rozalia (imię żeńskie).
m - strumyk, niewielka rzeka.
czas. ruchå śë, ruchajó śë - 1. ruszać się. 2. odbywać czynność seksualną.
ż - powstanie, zamieszki.
ż - 1. pięknie ubrana dziewczyna. 2. bukiet kwiatów.
m - zasuwa kominowa, zob. śϊber.
- dawna nazwa miejscowości Tartak gm Łyse, pow. ostrołęcki a także innej miejscowości - Brodowe Łąki, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Ruda Osowiecka) ż - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
- miejscowość w gm. Mały Płock, pow. kolneński,
kolor, przym. - kolor rdzy, brązowy.
m - mieszkaniec miejscowości Brodowe Łąki, Tartak, Ruda Osowiecka.
a. rudźåk m - mieszkaniec wioski Nowa Ruda, gm. Turośl, pow. Kolno, przezwisko: wojtek, wojtky.
ż - mieszkanka miejscowości Brodowe Łąki, Nowa Ruda, Tartak, Ruda Osowiecka.
m - duża wolna przestrzeń w mieszkaniu lub innym pomieszczeniu. Teråz mómy duzo rumu w domu.
m - niespodziany hałas. Wyskocółëm na pogródky, jek zasłysałëm rumór za łoknëm.
ż - pogardl. nazwa starej krowy lub kury. Tå rupa pozerła sąśadoźu kapustë za ńedzó.
(Rupin) m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Ćϊsowy Grąd, Pod Tåbór, Stegna, Załogrody.
m - mieszkaniec wioski Rupin, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Rupin, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - Rosjanin. Za Ruska… - za czasów zaboru rosyjskiego.
m - rosół.
m - ruszt, kratka żeliwna w kuchni, w piecu.
(dawna nazwa: Ruchaje) n - miejscowość w gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki, kol.: Lypowe Pole, Pola, Włóky.
dawniej: ruchajåk m - mieszkaniec wioski Rutkowo (dawniej: Ruchaje) gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
(dawniej: ruchajónka) ż - mieszkanka wioski Rutkowo (dawniej: Ruchaje), gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki.
ż, blp - nazwa kolonii wioski Wach, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
czas. rycë, rycy, rycó, ryc, rycta - 1 płacze lub mówi głośno, 2. ryczy zwierz.
a. rychtyk - 1. prawidłowo, w sam raz. Rychtyk pasuje! 2. taki sam. Tën dźećåk, to rycht jégo łoćec.
czas. rychtuje śë, rychtuj śë, rychtujta śë - stroić się, przygotowywać.
m, C.~oźu, lm N.~ańϊ - tylna część wozu konnego.
(Rycica) ż - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Rycica, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: rejbåk, rejbåky.
ż - mieszkanka wioski Rycica, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - 1. łopata w kształcie prostokąta, zob. śpådel. 2. Rydel - popularne nazwisko kurpiowskie.
m - 1. daszek czapki. 2. mała łopata, rydel.
ż - bagnista, mokra ziemia.
czas. ryguje, rygujó - płynąć wartkim, rwącym strumieniem. Róra pę̈kła jϊ woda ryguje.
a. rematus m - reumatyzm.
czas. rymnón, rymnëńϊ - 1. przewrócić się, upaść. 2. uderzyć kogoś.
czas. rymsnón, rymsnónëm, rymsnëńϊm - runąć, przewrócić się.
czas. rypåj, rypåjta - biec szybko, ruszać się. Rypåj, bo śë spóźńϊs !
ż - kasza z żyta mielona grubo w żarnach.
(Rżaniec) - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
m - pasek od spodni.
m, lm D. ~ów - nóż do odcinania plastrów miodu z barci.
ż, blm - hałas, zgiełk spowodowany dużą aktywnością ludzi, zwierząt. Wypuśćéłam gę̈śϊ, kacky jϊ kury na podwórze jϊ zrobźéła śë jednå rzę̈gawa.
czas. rznónëm, rznón, rznëńϊ rzńϊj, rzńϊjta - 1. uderzyć. Tato! - łón mńe rznón kyjëm. 2. ciąć, kroić. Zerzńëm tó chójkë.
(Rzodkiewnica) ż - miejscowość w gm. Chorzele, pow przasnyski.
przym. - duży, spory. Rzónny chłopåk - ńedługo pódźe do śkoły.
ż - pośladki. Jek śë ńe łustatkujes, to pårë rzëńåków na rzyć doståńes.
czas. ~óm, ~ ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó - wymiotować, mieć torsje.
(Szablaki) m - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
m, D. - u, N. ~dkëm; lm M. ~dky - mały sad. Zakśćały źϊśńe w sådku.
n - tłuszcz wieprzowy obdzierany z flaków i innych narządów wewnętrznych świń.
a. sådzëńåky m - ziemniaki wybrane do sadzenia sadzeniaki, zob. naśëńåk.
ż, lm D.~ów - mały staw na pastwisku, zapewniający wodę krowom, zob. kanåł, kanåłek.
ż - szadź, kryształki lodu osadzone na drzewach, krzewach.
m - osoba niezorganizowana, powolna i niedokładna w działaniu.
(Szafarczyska) n - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
(Szafarnia) ż - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki, kol.: Ćérńe.
m - mieszkaniec wioski Szafarnia, gm. Lelis, pow. ostrołęcki, przezwisko: źąskårz, źąskårze.
ż - mieszkanka wioski Szafarnia, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
m - kolor czerwony.
m - duży garnek.
czas. ~ujë, ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta - szybko iść, uciekać, zob. śorować.
m - długi krok.
ż - osoba stawiająca długie, niezdarne kroki, pogardl Pospśés śë, såjdo !
a. sekłåk m - 1. krzew o kolczastych gałązkach. 2. człowiek niezgodny, nieuporządkowany.
ż - seradela, roślina pastewna.
ż - szalka, element wagi szalkowej.
m, pogardl. - 1. człowiek nieodpowiedzialny, próżniak. 2. ktoś, kto nienaturalnie porusza się dużymi krokami.
ż - belka wisząca pod drzewem bartnym, umocowana tak, by odstraszała intruzów, np. niedźwiedzie.
m - wódka domowej produkcji, zob. bymber. Łale mocny tën samogón.
m - stary kawaler.
a. semrać czas. samrå, samrajó - narzekać, mówić półgłosem, pomrukiwać, szemrać.
m - mieszkaniec wioski Samule, gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
n - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
ż - mieszkanka wioski Samule, gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
ż - droga pokryta śniegiem odpowiednim do jazdy saniami konnymi. W nocy popadåł śńég jϊ zrobźéła śë fest sannå.
n, blp - 1. sieć w kształcie sań. 2. pojazd do jazdy po śniegu.
ż - podmokła łąka.
(Serafin) m - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, także nazwa jez. Serafin (dawniej Krusko).
m - mieszkaniec wioski Serafin, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
a. saraśϊńåcka ż - mieszkanka wioski Serafin, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
(Siarcza Łąka) ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow ostrołęcki, kol.: Grzę̈dy, Jeśónka, Pólka, Stocek, Targły.
m - mieszkaniec wioski Siarcza Łąka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: talérz, talérze.
ż - mieszkanka wioski Siarcza Łąka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: salatérka, salatérky.
m - szarwark (obowiązek świadczenia bezpłatnej pracy społecznej). Łodrobźółëm dwa dńϊ sarwarku.
m - szum, wrzawa. Za śćanó bół taky såsór, ze ńe mókëm spać.
a. scać czas. scy, scó, scyj, scyjta - sikać.
czas. scépśë, scépśëm scépśeta, scépśó, scép, scépta - rozłupywać drewno zgodnie ze słojem, szczepać.
a. przerę̈bel m - dziura w lodzie.
a. stérta ż - specjalnie ułożona słoma po wymłóceniu zboża, zob. stóg.
przym. - 1. człowiek, który chętnie dzieli się z innym. Łón jest scéry. 2. człowiek prawdomówny. Móźë ćϊ scéró pråwdë.
scubełek , scupåk m - duży szczupak, mały szczupak, szczupak.
przysłów. - pełno, z czubkiem.
n, blp - mocz.
m, D.-u, Ms. -orze, blm - zielone liście roślin cebulowych, szczególnie cebuli i szczypiorku, szczypior.
(Szafranki) n - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
ż - 1. pokutnica. 2. zła kobieta.
m - poborca podatkowy, komornik.
m - bezrękawnik z wykończeniem pod szyją w kształcie serka.
(Surowe) n - miejscowość w gm. Czarnia k. Myszyńca, pow. ostrołęcki, kol.: Brodky, Chrzónek, Dalńå, Grądy, Łobory, Ńϊkołajewo, Starå Źeś, Wyzegy, Zagrądźe, Zaję̈cy Kąt, Załostroźe, Zastuce.
m - mieszkaniec wioski Surowe, gm. Czarnia k. Myszyńca.
ż - mieszkanka wioski Surowe, gm. Czarnia k. Myszyńca.
m - 1. sęk. 2. sasanka.
m - piasta w kole wozu konnego. Po same sę̈kle zarznón śë wóz w błoće.
a. sokora ż - 1. topola. 2. sok z brzozy.
czas. ~ëm, ~åł, ~ym, yśta, ~uj, ~ujta - zwolnić zmniejszyć, osłabnąć. Desc sfolgowåł.
ż - szczelina, szpara.
m - sposób orki od środka zagonu.
a. skołojzå a. skołoźå ż - babka lancetowata, zioło lecznicze.
a. skorbańóny przym. - pofałdowany, wygięty.
a. skowréda ż - patelnia.
a. śkóbel m - haczyk (proste urządzenie do zamykania drzwi). Zamkńϊj drźï na skóbel!
m - pszczoła "zwiadowiec".
a. skamlać czas. skomli a. skamle - prosi. Pśes skómly, dźećåk skamle.
ż - ozdobny patyk używany dawniej jako wskazówka przy czytaniu.
ż - zabawa w chowanego.
ż - skwarka, kawałek smażonej słoniny.
czas. - otwierać drzwi chodząc tam i z powrotem. Ńe skrzypåj tak, bo źïmno lećï.
ż - ptak czajka.
a. skrzecéć czas. skśércy, skśércó, skśérc, skśércta - 1. płakać z byle powodu. 2. skrzecy słonina smażona na patelni.
ż - półokrągłe ostrze do robienia wgłębień w drewnie.
ż - rodzaj przekleństwa.
ż - czkawka, zob. scykutka.
n - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
ż - 1. skiba ziemi, 2. kromka chleba (skybka), zob. glónek.
m - polny konik, także zając, lok.
czas. skykå, skykås, skykajó, skykåj, skykåjta - skakać. Skyknón jï złómåł nogë.
ż - szacunkowa różnica wagi żywego zwierzęcia przed nakarmieniem i po nakarmieniu. (Termin używany przy skupie zwierząt rzeźnych).
m - słoik.
ż - beczka wykonana z warkoczy słomianych do przechowywania zbóż i różnych materiałów sypkich,
m, N. ~këm, lm M. -y, D. -ów - 1. lekceważąco o kimś młodym, niedorosłym lub z gniewem o dziecku, zwłaszcza o chłopcu. Łuspokój śë, smårku! 2. wydzielina z nosa.
m - szmaciarz, osoba skupująca szmaty jako surowce wtórne.
a. śmérgel m - przyrząd do ostrzenia narzędzi metalowych. Nałostrzyj nóz na smérglu.
m - 1. sitowie, zob. śϊtkórz. 2. element żurawia do wyciągania wody ze studni. Złómåł śë smyk, bo bół próchńaty. 3. mały chłopiec. 4. smyk (smyczek) instrumentów smyczkowych.
a. sojcyny n - suche gałęzie i drobny chrust na rozpałkę.
m - 1. czad. 2. nieświeże powietrze.
- miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski, woj. mazowieckie.
czas. sosuje a. rosuje - wywijać kłosy zbóż, traw.
m - metalowa część stopy sochy.
czas. sófluje, sófluj, sóflujó - zużywać czegoś ponad miarę, ponad potrzebę i w dodatku bardzo szybko. Sóflujes tyle jϊ jesceś głodny!
m - worek średniej wielkości.
ż - pleciona ze słomy beczka do przechowywania soli.
m, blm - 1. rzeczny piasek. 2. warstwa ziemi poprzedzająca warstwę wody podskórnej. Dokopåł śë do sóru.
czas. sóruje - woda płynąca wartkim strumieniem powoduje nanoszenie piasku rzecznego, mułu, a w innym miejscu niszczy, podrywa brzeg rzeki, strumienia.
a. spojanky m - dłuższe boki skrzyni wozu konnego oparte o dennicę i kłonice wozu.
m - rodzaj kamizelki.
m - upał, gorąco i wilgotno, zob. gorąc.
przym. - pomarszczony, wyschnięty.
m - spławik (część wędki).
przysłów. - 1. szybko. Sporo jϊdźes, ńe mogë z tobó zdązéć. 2. dużo. Sporo dymu nasło do jϊzby.
przym. - zdolny, umiejący wszystko zrobić, "złota rączka".
czas. spómknëńϊ së - zbliżyć się, poznać, zaprzyjaźnić. Ńedåwno śë spómknëńϊ.
ż - 1. listwa drewniana, szpona. 2. deska wzmacniająca konstrukcję drewnianą.
czas. språså, språsóm, språsåj, språsåjta - zapraszać, spraszać. Na swoje wesele sprośół całó fameljë.
ż, lm D -ów - ramy okienne.
ż - 1. zaprzęg składający się z dwóch koni. 2. element paska do spodni.
m - drut do dziania.
a. śpśϊk m - 1. skroń, mózg. Boly më spśϊk. 2. sen. Spśϊk më zmorzół.
m - długi strug stosowany w stolarce.
czas. spuscë, spuśćϊs, spuśćϊ - 1. zdać się na kogoś, polegać na czyjejś opinii. 2. odczepić z uwięzi psa, krowę. 3. przekręcić zawór, kran. Spuscë wodë. 4. spuścić, upuścić, pozwolić by coś spadło z wysokości. Spuscë źedro do studńϊ.
przym. - stromy. Spuśćϊsty dek (dach), spuśćϊstå góra, spuściste drzewo.
n - 1. dawna miara długości równa 1067 m; także dawna miara powierzchni równa 1,2 – 1,5 ha. 2. staje czas. - zatrzymuje się. Kóń staje.
- stamtąd.
m - imię męskie Stanisław.
(Stanisławowo) - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński.
ż - nazwa tradycyjnego tańca kurpiowskiego w metrum dwudzielnym, w żywym tempie.
ż - rzeczy używane, stare ale jeszcze nadające się do użytku. Kupśéłam łubrańe ze staréj lådy.
n - nie skoszona w porę trawa.
m - naczynia kuchenne.
a. råńóna n - podstawa krosien.
n, Ms. ~dle; lm D. ~dłów - ruchoma zastawka w budowli na rzece, strumieniu, kanale, służąca do regulowania przepływu wody, np. przy jazach, młynach wodnych.
ż, lm D.~ów, C.~óm - 1. ścieżka. Jïdźe steckó przez chójńåk. 2. przedziałek na środku lub na boku fryzury.
ż - 1. miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski. 2. wydeptane ścieżki lub wydeptane miejsca na łąkach i pastwiskach.
n - element składowy koła do snucia oraz koziołka do wijaków.
ż - przyrząd do robienia kaszy z prosa.
m - drewniany ubijak używany przy robieniu kaszy w stę̈pśe.
m - kolonia wioski Siarcza Łąka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - stanie (pozycja ciała). Modlół śë na stojąckë.
czas. stozë, stozys, stozëm, stozyta, stozó, stóz, stózta - układać siano w stóg.
m - ułożone siano w kształcie bryły geometrycznej - stożka,
a. śtryk m - coś ostrego, wystającego, o co można się skaleczyć. Wlåsëm na stryk jϊ skalécółëm nogë.
m - mieszkaniec wioski Strzałki, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: śukåc, śukåce.
ż - mieszkanka wioski Strzałki, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
(Strzałki) n - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, kol.: Duzå Góra, Koćå Górka, Kopanå Góra, Wądoły.
ż - duża kurtka, szuba.
n, blm - materiał z wełny owczej. Sukno łufolujë jϊ łusyjë sukmanek.
ż, D. Sula, C. Suloźu, Msc. Sulu - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
m, blp - 1. piana podczas gotowania np. ziemniaków, kaszy, mięsa. 2. lm sumy (ryby).
m - ktoś małomowny, mówiący w dodatku niewyraźnie.
m - zwrot grzecznościowy kierowany do osoby starszej, bliżej nieokreślone pokrewieństwo. Swåku! - pozycće ńϊ śekéry.
m - ojciec młodej, młodego.
ż - matka młodej, młodego.
m - 1. metalowa obręcz założona na drewniane koło wozu. 2. odrosty nowych piór u ptaków a zwłaszcza gęsi.
ż, lm D. ~ów - 1. niewielki dzwon zapowiadający rozpoczęcie Mszy Św. w kościele katolickim. 2. dzwonek używany przy podróży księdza do chorego.
czas. sygnujó, sygnujë, sygnowaly - dzwonić małym dzwonem umieszczonym zwykle na wieży kościoła, na kilka minut, przed Mszą Św.
przym. - przystojny, ładny: sykowny chłopåk, sykowny dźéwcåk.
m - supeł.
ż, blm - rozpuszczony miód w wodzie.
ż - mleko uzyskane od krowy tuż po wycieleniu. Śara jest tłustå.
czas. śastńϊj, śastńϊjta - 1. szastnij, tnij. Śastńϊj tu! 2. rozrzucać bezmyślnie.
ż - 1. 6 m bieżących tkaniny utkanej na krosnach. 2. ściana.
n - rodzaj lekkiego przekleństwa, por. śćérwo.
n - 1. rodzaj przekleństwa, por. śćéchro. 2. mięso gorszego gatunku.
czas. - przemilczeć, nie odzywać się. Śćérzpśij to, tak bę̈dźe lepśéj !
czas. śćę̈p, śćę̈pta - nie odzywać się, wytrzymać cierpliwie, zamknąć usta. Śćę̈p gę̈bë!
m - drąg wbity w ziemię, wokół którego układa się w stóg suche siano. Dobrze łudeptuj przy śćę̈zorze.
n, blp - wąskie przejście między budynkami. Taky gruby, ze przez śćónky ńe przelås.
czas. śekë, śeces, śece, śecëm, śeceta, śekó, śec, śecta - kosić zboże, trawę.
a. śéw ż - siew.
m - proste narzędzie do rozdrabniania ziemniaków, przygotowania karmy dla świń i innych zwierząt,
(Siemnocha) ż - wieś w gm. Lelis pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Siemnocha, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Siemnocha, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
n - firany.
a. śråska ż - ładne sanie do przewozu osób.
n, blp - element ruchomy kołowrotka do przędzenia lnu, wełny, służący do nawijania nici na szpulkę w kołowrotku.
a. śérzba ż, D.~ów - świerzb - choroba skóry. Drapśes së, jekbyś nåł śérzbźąckë.
m, D. - a, Ms. ~ pśe - sierp, dawne ręczne narzędzie rolnicze do żęcia zbóż, traw.
m - sierpień.
m - drobne wzory na malowidłach, także na szybach zaszronionych. Mróz porobźół śïjåry na sybach.
ż - skarpety.
m - 1. mała piwniczka z zamykanym otworem w podłodze izby mieszkalnej służąca do przechowywania ziemniaków. Cas juz na źïmë wsypać kartofle do śklepu. 2. sklep z towarem.
m - szkopek, drewniane naczynie do mleka.
m - skobel, proste zabezpieczenie drzwi. Zamkńϊj drźϊ na śkóbel!
skódnå, śkódne przym. – o kimś, kto wyrządza szkodę. Śkódne mysy, śkódne scóry.
a. skódować czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta - żałować. Skóduj, ześ tam ńe bół.
m - uczeń.
ż - narzędzie kowalskie służące do podcinania kopyt konia.
(Szkwa) ż - 1. miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki. 2. rzeka, prawy dopływ rz. Narwi, źródło powyżej jez. Świętajno.
ż - uprząż.
m - łóżko z drewnianą przykrywą służące także do siedzenia i wypoczynku. Lezy na ślabańe.
ż - szlachta, "na ślachće" - w miejscowościach zamieszkałych poza Kurpiami.
a. ślejać śë czas. ~óm śë, ~ås śë, ~å śë, ~ómy śë, ~eta śë, ~ajó śë, ~aly śë, ~åj śë, ~åjta śë - włóczyć się. Cały dźëń ślejaly śë.
n - 1. srebro. 2. "żywe srebro" - określenie kogoś (dziecko) kto jest bardzo ruchliwy, żwawy i jednocześnie miły, sympatyczny. Tën dźećåk to zywe ślébro.
m - 1. śledź. 2. pozycja leżąca w zjazdach saneczkowych - "na śledźa".
m - 1. owad, kąsający ludzi i zwierzęta, bąk.
ślépśe n – oko, oczy, pogardl.
a. zléźć czas. śléź, śléźta, zléźć, zléśta - zejść z czegoś, z kogoś. Śléź z woza! Zléźta z woza.
czas. ślę̈cë, ślę̈c /ślę̈cyj/, ślę̈cta /ślę̈cyjta/ - wypatrywać, patrzeć uważnie. Ńe ślęcyj tak, bo popsujes sobźe łocy.
przysłów. - ślisko.
śmågłå przym - szczupły /a/.
m - smalec.
czas. ~ónëm, ~óneś, ~ón, ~ëńϊ, ~ϊj, ~ϊjta - rzucić gdzie popadnie, porzucić. Gdźéś śmérgnón to ?
czas. - 1. iść raźno, maszerować /potocz./ Pośnórowaly do śkoły. 2. zaciskać, wiązać sznurowadła. Zaśnóruj kamasy.
m - sznurowadła, zob. łuźązåk.
m - rodzaj okapu (deseczka nad głową barci chroniąca ją przed deszczem).
n - śmietnisko, wysypisko śmieci.
a. śmyga ż - element drewniany kieratu, mocna belka z uchwytem, za który ciągnie koń. Ńe śådåj na śńϊgë̈, bo zlećϊs!
- okrzyk odpędzający drób.
m - kierowca, szofer.
a. śelky ż, blp - szelki.
a. sórać - ocierać, szurać.
a. sórować czas. ~ë, ~es, ~e, ~ëm, ~eta 1. uciekać, szybko iść, por. saganować. Śóruj stąd! 2. szorować, czyścić.
m - szpadel, sztychówka, zob. rydel.
m - szpak.
m - ozdobne zakończenie wiatrownic na dachu.
- szukać czas.
m - nieznośne dziecko.
m - urządzenie do nawijania nici na szpulkę.
a. spśϊc m - czub buta, szpic.
a. chrzodky m - 1. narządy wewnętrzne. Łumer na środky. 2. bateria do latarki ręcznej.
ż - podwieczorek. Ło śródźecérzu - w porze podwieczorku).
m - przyrząd podobny do imadła służący do unieruchomienia przedmiotu podczas jego obróbki, naprawy itp.
ż - niekontrolowany krótki bieg zakończony upadkiem. Tak go popchnón, ze łaz na śtarbacky poset.
czas. śtarbnónëm śë, śtarbnëńϊm śë, śtarbnëńϊśta śë, śtarbńij śë, starbńϊjta śë - 1. potknąć się. 2. podupaść na zdrowiu.
a. śtuderować czas. - śtądruje, śtądruj, śtądrujta - upominać kogoś, napiętnować, znęcać się psychicznie nad kimś. Ńe stądruj go tak, łon ńϊc ńe źϊńën.
a. śtélysko m - 1. długi cienki drążek, np. do wideł. 2. widły na długim trzonku do podawania siana na stóg.
a. śtalmach m - rzemieślnik wykonujący wozy.
a. wåga ż - duży, mocny orczyk do którego doczepia się małe orczyki do zaprzęgu dwukonnego.
- zawsze, ciągle.
czas. śtérbóm, śtérbås, śtérbå, śtérbåj, śtérbåjta - iść powoli z trudem, człapać. Jekóś śë dośtérbåł do dómu.
śtérdźeśćϊ, śtérnåśće liczebniki - cztery, czterdzieści, czternaście.
m - kulas, laska do podpierania się.
czas. śtopércy, śtopércó - wystawać z czegoś, sterczeć.
ż, lm D. ~ów - nogi.
łobśtorcować czas. śtorcuje, śtorcujó, łobśtorcowåł, łobśtorcuj go - 1. wykrzyczeć, zganić. 2. obciąć siekierą nierówne boki desek.
ż - sterta, gromada różnych przedmiotów.
czas. - łączyć, sztukować. Nadśtukuj podwalynë bo za krótkå.
ż - wędka z dwóch kawałków kija.
czas. ~óm ~å, ~ajó, ~åta, ~åj, åjta - trącać, szturchać. Ńe śturåj go!
przym. - 1. sztywny. 2. nieżywy. Jek go znaleźly, to juz bół śtybny.
czas. śtymuje, śtymujó - pasować. Trochë popraźółëm jϊ terå śtymuje!
m - 1. dziecko urodzone poza związkiem małżeńskim, pogard. Må takégo śubra, zob. bę̈kart.
m - 1. gwizdek z drewna. 2. pogardliwa nazwa dorastającego chłopca. Taky śukåc z ćebźe! pogardl.
czas. - skoczyć
ż - panna, dziewczyna, lok. (Turośl, Łyse).
a. sórać - ocierać, szurać.
- wyzwisko mężczyzny.
- bardzo daleko. zob. dalecyjå. Do ńéch to śwat drogy!
m - świat.
n - lm. D. ~ów - światło.
czas. śwécë, śwéćϊs, śwéćϊ, śwéćëm, śwéćϊta, śwécó, śwéć, śwéćta - świecić.
m - sweter.
ż - symboliczne miejsce w gm. Myszyniec, położone na trasie Myszyniec - Chorzele, gdzie odbyła się słynna zasadzka Kurpiów na wojska szwedzkie w 1708 roku.
m - błędny ognik przemieszczający się na podmokłych terenach.
(Szwendrowy Most) m - miejscowość w gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Szwendrowy Most, gm Lelis, pow. ostrołęcki.
m - mieszkanka wioski Szwendrowy Most, gm. Lelis, pow. ostrołęcki.
m - miejsce kultu religijnego w mieszkaniu kurpiowskim, w tzw. duzéj jϊzbźe - stół udekorowany kwiatami, obraz Matki Bożej, krucyfiks, obrazy świętych, świeca.
n - roślina bagienna o ostrym zapachu. Śwyńske bagno dobre na mole i pchły.
m, DB. - a, lm M. - y, DB. ~ów - pot. człowiek postępujący niemoralnie, nieprzyzwoicie, człowiek mówiący świństwa. To śwyńtuch!
ż - brzydka, wietrzna i deszczowa pogoda, szaruga.
- gorące! Ostrzeżenie małych dzieci przed oparzeniem. Ńe dotykåj, bo śϊ !
m - szyber, zasuwa w przewodach kominowych, zob. ruchlåk.
(Świdwiborek) m - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
ż - 1. zwinna mała dziewczynka. 2. żartobliwy gest - palce ułożone w pięść z wystającym palcem. Śϊgë dostóńes! 3. bączek (zabawka dziecięca).
ż - dziewczynka (5 – 10 lat), pogardl. To tå śϊksa wsystko popsuła!
a. scyny m, blp - mocz.
ż - siła.
ż, lm D. śϊpów - łopata.
ż - klika, komitywa.
ż - zezwolenie na opuszczenie kraju, a także bilet okrętowy.
(Siwki) - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
(Siwiki) - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
- miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
- taki sam, jak …
ż - przyrząd do robienia tzw. "motków" z przędzy.
m - prawidłowe rozumienie, działanie. Wsystko robźï bez tåłku.
m - człowiek roztargniony, chaotyczny.
ż - pojazd konny dwukołowy.
a. tarkotać czas. tarakoce, tarakocó, tarakoc, tarakocta - hałasować, turkotać, trzeszczeć. Cóś tak tarakoce, ze wytrzymać trudno.
czas. ~óm, ~gås, ~gå, ~gómy, ~gåta, ~gajó - pociągać coś gwałtownym ruchem, z pewną siłą, szarpać, targać. Łón tårgå mńe za łucho.
m - kolonia wioski Siarcza Łąka, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
ż - maszyna omłotowa targająca słomę.
czas. tårzå śë, wytårzåł śë, tårzajó śë, tårzåj śë, tårzåjta śë - przewracać się, biegać, bawić się w błocie, w brudnym piasku. Wytårzåł śë !
czas. tascy, tascół, tascó, tascëm, tascyta, tasc, tascta - dźwigać z trudem, wchodzić na coś (górę, wóz, drzewo). Przytascół taky wór kartoflów !
- wołanie kaczek.
- miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, kol.: Bźele, Morgy, Starå Źeś, Wydmusy.
m - mieszkaniec wioski Tatary, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: grduk, grduky.
ż - mieszkanka wioski Tatary, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
zaimek - taty: tatyna cåpka, tatyn kapelus, podobnie; mamynå kurtka.
m - gruby drewniany gwóźdź używany w budownictwie drewnianym.
czas. téróm, térå, térajó, téråj, téråjta - ciężko pracować ponad siły. Ńe téråj tak!
przym. - teraźniejszy, współczesny.
a. terå - teraz.
ż - 1. komedia. 2. coś dziwnego, często uciążliwego. Ńe rób z tégo termedjϊ.
(Tartak, dawniej: Ruda) m - 1. miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki. przysiółki: Bźéłky, Spólne, Duzå Góra, Dźéchćårka; nazwy pobliskich lasów: Borowe Dźåły, Duzå Noźϊna, Polowy Las. 2. zakład drzewny zajmujący się tarciem drzewa piłami mechanicznymi.
przysłów. - w dużym stopniu, z dużym nasileniem, intensywnie - dużo. Tę̈go zmę̈cóny. Tę̈go zbźϊty. Tę̈go chory.
przym. - mający dużą tuszę; otyły, gruby.
czas. tkśë, tkśϊs, tkśëm, tkśϊta, tkśϊj, tkśϊjta - tkwić.
a. tryńéć czas. - upychać coś, często bezmyślnie. Wtryńółëm gdźéś jϊ ńe mogë znaléźć.
ż- naczynie do wyrobu masła. Zrobźë masła w tłucce. zob. maśelńϊca.
(Todzia) ż - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
m - mieszkaniec wioski Todzia, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
ż - mieszkanka wioski Todzia, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
m - wydrążony i wysuszony gruby pień drzewa ok.3 m dł. do przechowywania zboża.
n - trzonek siekiery, toporka.
ż - błotnista łąka, droga.
a. torfoźϊsko n - miejsce wydobywania torfu.
tota zaimek - dokładnie ten (ta) a nie inny (inna).
- dlatego, zatem, więc, toteż. Bółëm zmę̈cóny, totéz posetëm spać.
m - 1. materiał (tkanina). Kupsółëm towåru na portky. 2. inne materiały.
m, D. tóńca, lm M. tóńce, D. tóńców – taniec. Posła z ńëm do tóńca.
m - osoba zajmująca się ręcznym tarciem kloców na deski.
m - traktor, ciągnik.
m, D.- u - nieprzewidziane, nieoczekiwane zdarzenie, przypadek. Dźiwnëm tråfëm.
czas. ~ujë, ~ujes, ~ujëm, ~ujeta, ~uj, ~ujta - dużo i byle co mówić.
a. trón m - szeroka i długa deska między bałkami pod sufitem do przetrzymywania chleba.
przetranoźéć lok. - tracić, stracić. Cały majątek przetranoźół.
m - tramwaj.
czas. tråpśϊ śë, tråpśó śë - martwić się, rozpamiętywać. Ńe tråp śë!
czas. traśéło śë - 1. zdarzyć się, zdarzyło się. Tråśół ńï śë. 2. trafić. Trasół go w nogë.
przym. - 1. o kimś, kto jest bardzo wybredny, trudno sprostać jego gustom. Jekyś taky tréfny, ńe chce jeść. 2. o produkcie wątpliwej jakości. Tréfne to jedzëńe.
a. przytrëmpywać czas. - tupać, przytupywać. Niektóre pieśni kurpiowskie wykonuje się z przytrëmpywańëm.
m - 1. stopień schodów, drabiny. Wlås po trepach na górë. 2. lekki but. 3. człowiek bezmyślny, ociężały umysłowo.
m, blp. D. -ów - sandały.
m - ząbek w płosze do krosien.
m, C.~oźu, lm D.~ów, lm N. ~ańϊ - pedał, część kołowrotka. Ńe tak mocno naćϊskåj, bo tret połóńes.
m - piec do ogrzewania, w którym spalane są trociny.
m,blp - przyrząd do noszenia ciężarów.
m,lok. - kłopot, subiekcja.
czas. - zapalać zapałkę.
m - 1. królik (pieszczotliwie). 2. truś, truś … - wołanie królików.
ż - element kołowrotka. 2. element tylnego koła w rowerze.
m - tynk.
m - tynkarz.
czas. trynkujë, wytrynkowåłëm - tynkować
(Trzcińskie) n - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
czas. trzébźϊ - (dot. ptaków) - stosunek płciowy ptaków.
czas. trzńe, trznón, trznëna, trzńϊj, trzńϊjta - 1. dać trochę czegoś. 2. wydalić kał (w odniesieniu do ptaków).
m, CMs. trzódźe, D. trzódy; lm M. -y, D. trzódów - gromada zwierząt, zwykle domowych, zwłaszcza bydła, owiec.
m, blm - nieskrzepnięty tłuszcz z roztopionej słoniny. Måcåj chléb w tuku jï jédz !
ż - miejscowość gminna w pow. Kolno, woj. podlaskie, siedziba parafii pw. Św. Jana Chrzciciela, kol.: Bącky, Jeśónky, Pśeklyk.
m - mieszkaniec wioski Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
ż - mieszkanka wioski Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie.
a. durdoły m - nierówności na drodze, doły, dołki.
ż - sierść zwierzęca. Kroźe starå turzyca wyłaźï - bę̈dźe nowå.
- pochodzący stąd.
czas. - palić się mocno.
(Tyczek) m - 1. miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Dźejek, Kåwky, Wądoły, 2. drążek.
ż - drążek.
m - mieszkaniec wioski Tyczek, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Tyczek, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
ż - duża gruszka.
ż, lm D. ~ów - niewielkie, drewniane naczynie na wodę. Naléj wody do tynky.
a. w zåńónek - w zamian. Łozëńély śë w zånón. (małżeństwa dwóch rodzeństw mieszanych).
m - miejscowość w gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. Św. Jana Chrzciciela, kol.: Dźåły, Kobźåłky, Ruty, Starå Źeś, Tabory, Zamostki.
m - mieszkaniec wioski Wach, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki, przezwisko: lelek, leleky.
ż - mieszkanka wioski Wach, gm. Kadzidło, pow. ostrołęcki.
czas. wadźϊ śë, wadzó śë, wadźółëm śë, wadźélym śë, powadźółëm śë, powadźélym śë - kłócić się. Powadźółëm śë z ńëm.
ż - 1. element wozu, sań do zaprzęgania pary koni. 2. wåga do śana - waga do ważenia pęków siana. 3. waga dziesiętna.
czas. wålnë, wålnónëm, wålnëńϊ, wål, wålta - uderzyć. Łón go wålnón.
n - ciepłe obuwie zimowe, filcowe.
m - wykastrowany koń.
ż - drewniany walec z rękojeścią służący do maglowania.
(Wanacja) ż - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. podlaskie, kol.: Nådleśe, Rzechucka, Zawygón.
m - mieszkaniec wioski Wanacja, gm. Turośl, pow. Kolno.
ż - mieszkanka wioski Wanacja, gm. Turośl, pow. Kolno.
m - gruby, tłusty brzuch.
m - mocne drewno do wieszania zwierząt przy uboju.
m - 1. leworęczny, zob. mańkut. Rzućół z wardåka. 2. przybłęda (o człowieku).
czas. - warcë, warcys, warcy, warcëm, warcyta, warcó, warc, warcyjta - 1. odezwać się nieprzyjemnie. 2. o psie wydającym głos inny niż szczekanie. Warcy pśes.
m - mieszkaniec wioski Warmiak, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, przezwisko: krasåk, krasåky.
ż - mieszkanka wioski Warmiak, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
(Warmiak) m - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Budźϊska, Duzy Warńϊjåk, Mały Warńϊjåk, Duze Budy, Małe Budy.
ż - 1. gruby kij przynależny osobie czuwającej nad spokojem i porządkiem we wsi. 2. sama czynność czuwania (wartowańe, warta).
m - wartownik.
ż - warząchew, duża drewniana łyżka do mieszania w garnku.
m - naczynie do wody, większe od wiadra.
ż - poziomica.
(Waszki) - miejscowość w gm. Kolno, woj. podlaskie.
m - dół do przechowywania np. kartofli, suszenia lnu.
m - część koszuli.
ż - 1. twarz. 2. narzędzie stolarskie.
ż, lok. - groźna choroba cieląt, dziś rzadko występująca.
m - wcięcia przy wyrobach drewnianych (beczka), także ozdoby.
m - narzędzie stolarskie do wycinania wątorów.
m - rodzaj dopasowanego damskiego kostiumu, żakietu.
czas. wdåłëm śë, wdałaś śë, wdalym śë, wdalyśta śë - 1. odziedziczyć po kimś jakieś cechy, wygląd, usposobienie, być podobnym do kogoś pod jakimś względem. Łón wdåł śë w dźådka. 2. zaangazować się w jakieś działanie. Wdåł śë w bźϊjatykë.
czas. ~pnë, ~pńes, ~pńe, ~pńëm, ~pńeta, ~pnó, ~pnëńϊm, ~pnëńϊśta, ~pnëńϊ - 1. idąc wejść w coś, nastąpić na coś. Wdepnón w błoto. 2. pot. wejść, zajść gdzieś, do kogoś po drodze na chwilę. Wdepńϊj do mńe.
m, D. ~wca - wdowiec.
(Wejdo) n - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Byce, Bźele, Zabagńe.
ż - mieszkanka wioski Wejdo, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Wejdo, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
a. wëno wejta a. wóno wejta - patrz no! Patrzcie no! Wëno wejta, co łóńï robźó!
czas. werwåł śë, zarwåł śë, werwaly śë - zapaść się, wpaść w wyniku załamania się podłogi, lodu.
m - dżdżownica, zob. glyzda, dźudźowńϊca.
m - tobołek.
a. wlécńe - w żaden sposób, brak czegoś. Ńï móm wlék cégo do jedzëńå.
a. wochuńe a. łochyńe, blp - jagody podobne do czarnej jagody rosnące na mokradłach, jadalne.
ż ,CMs. włóce; lm M. ~ky, D. ~ów - dawna jednostka powierzchni gruntu ornego równa 16,8 ha, grunt o takiej powierzchni. Łón to bogaty, må całó włókë źëńϊ.
ż - słodka woda z domieszką sody do picia.
czas. wodźϊ, wodźół, wodźéła - 1. prowadzić, opiekować się. Kokos wodźϊ kurcåky. 2. wodżϊ, zwodźϊ - oszukuje. Wodźϊ go za nos.
(Wola Błędowska) dawna nazwa: Pśérdoły ż - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
n - miejscowość w gm Myszyniec, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
m - mieszkaniec wioski Wolkowe, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, przezwisko: rejbåk, rejbåky.
ż - mieszkanka wioski Wolkowe, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
m - człowiek lub zwierzę o nadmiernym apetycie.
ż - huśtawka, zob. bujåcka.
m - mały wóz, wózek (ale nie dziecięcy).
n, blp, D. ~ów - jednoskrzydłowe lub dwuskrzydłowe drewniane zamknięcie wjazdu na podwórze, brama.
m - młoda wrona, pisklę wrony.
ż - wesz.
- wszędzie.
- wszystko.
- wtedy, wówczas.
czas. wtryńół śë, wtryńéńϊ śë, wtryń, wtryńta - 1. wcisnąć się. Wsę̈dźe śë wtryńï. 2. zjeść czegoś bardzo dużo naraz. Wtrynół na råz ńiskë kartoflów.
a. wycaråpśać łocy czas. wycaråpśåj - wytrzeszczać oczy.
przym. - wynędzniały, schorowany. Jest wycëncńały po téj chorobźe.
czas. wycérkå, cérkå, wycérkåj - wydoić krowę, która daje mało mleka.
czas. - dobrze trafić, wymierzyć.
czas. wychluståł, wychlustaly - szybko urósł ponad przeciętność. Łale tën chłopåk to wychluståł !
a. préwét m - ubikacja na zewnątrz domu. Zamkńϊj wychodek za sobó! zob. łustę̈p.
m - mały chleb z resztek wydrapanych z dzieży, kołacz wyjmowany z pieca przed dużymi bochnami, blachami chleba.
czas. wyjë, wyjes, wyj - 1. o niektórych zwierzętach: wydawać głos przeciągły, jednostajny, zawodzący. Źϊlk wyje. 2. o ludziach: głośno, przeraźliwie krzyczeć, wrzeszczeć. Wyje z bólu.
n - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie.
m - mieszkaniec wioski Wydmusy, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Wydmusy, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
przym. - porozpinany, prawie goły.
czas. - ubrać się zbyt nieodpowiednio (za skąpo) w stosunku do pogody.
czas. niedok. - wyjmować.
m - miejscowość w gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie, kol. Budy, Podcarńåky, Przechody, Starå Źeś.
czas. - wybierać się opieszale, por. wyporajéć. Ńe mozes śë wykokośéć !
czas.- wykrzywić.
przym.- wykrzywiony.
m - mieszkaniec wioski Wyk, gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
ż - mieszkanka wioski Wyk, gm. Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
m - mieszkaniec wioski Wykrot, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Wykrot, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
m - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
m - wielkanocny prezent od rodziców chrzestnych dla chrześniaków, najczęściej: malowane jajka, tzw. kruky i kawał placka z mąki pszennej.
czas. ~gå śë, ~ajó śë - wydobywać się z jajka. Na źosnë wylę̈gajó śë kurcåky.
czas. wyłolujë, łolujë, wyłoluj, wyłolujta - wygonić, Wyłolowåł krowy na påśńϊk.
czas. wyłómoćół, łómoćół, łómoćϊ, łómoc, łómocta - pobić, zbić kogoś.
czas. - wytrzeć chlebem resztę tłuszczu, smażonych jajek z patelni lub miski. Zjedly wsystko, łaz patelńë chlebëm wymuskaly.
zńårkować czas. ~jë, ~jes, ~jó, ~uj, ~ujta - zrozumieć, wywnioskować.
n, D. ~ńëńå, lm M. wyńóna, D. ~ńów - wymię, gruczoł mleczny samic niektórych ssaków, głównie krów: Wydój krowë, bo må pełne wyńë̈
przym. - 1. wysoka, wyrośnięta. Wyńosłå chójka. 2. dumna. Łóna takå wyńosłå.
przym. - mający przepuklinę.
czas. ~jë, ~jϊs, ~jo, ~åj, ~åjta - wygnać, przygotować się powoli do wyjścia, por. wykokośéć. Ńe moze śë wyporajéć z tégo domu !
m - martwy płód.
n - pożegnanie i wyprowadzenie zmarłego z domu do krzyża lub kościoła (część katolickiego obrzędu pogrzebowego).
czas. ~przę̈gë, ~przę̈gńes, ~przę̈gńe, ~przę̈gnëm, ~przę̈gńeta, ~przę̈gnó - uwolnić konia z zaprzęgu. Wyprzę̈gńϊj kóńa.
n - rozmowa przedweselna, rozpoznawcza, zapoznawcza.
czas. ~ół, ~éła, ~ély - bardzo się wystraszyć czegoś. Tak płace, jekby śë cégóś wyraśół.
m - szybki taniec kurpiowski w metrum trójdzielnym. Muzykanty! - wyrwåsa!
czas. - odpowiednio ubrać się i przygotować na podróż, na uroczystość, do pracy.
- rodzaj zbiorowej przysięgi, wyrzeczenie się, (np. w Kadzidle było wyrzécysko Kurpśów, że nie będą pili alkoholu).
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - płaczliwe narzekanie. Wyrzékå jϊ wyrzékå, chyba go cóś boly.
m, blp - drugoroczne warzywa wysadzane wiosną na pole w celu pozyskania nasion: kapusta, brukiew, buraki, pietruszka.
m - początek, od początku.
m - 1. mały chlebek zrobiony z resztek ciasta. 2. ostatnie, najmłodsze dziecko w wielodzietnej rodzinie.
czas. - przejaśnia się.
n - stanie na palcach. Jϊ wyspśónky ńe pomogły - ńϊc ńe zobåcéłam.
m - rodzaj ozdobnego gorsetu damskiego Kurpianki.
a. Wéśel (Wyszel) m - miejscowość w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
czas. ~ë, ~es, ~e, ~uj, ~ujta - 1. wyrównać. 2. zrobić coś z resztek. Ńe duzo béło sukna, łale krawcka tak wyśtukowała, ze starcéło na dwa sukënky.
czas. ~ujë, ~uje, ~uj, ~ujta - wyprostować. Wystybowåł śë jek struna.
czas. ~lë, ~lys, ~ly, ~lëm, ~lyta, ~ló - wyrzucić, wysypać coś skądś, usunąć kogoś. Wywaléć kartofle z worka.
m - 1. włóczęga, przybłęda, pogardl. 2. kobieta prowadząca się niemoralnie.
czas. ~znë, ~zńes, ~znó, ~zńëm, ~zńeta - wyżąć, wycisnąć wodę z czegoś mokrego, najczęściej z mokrej tkaniny. Wyzymać wodë.
(Wyżega) ż - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, kol.: Bźél, Starå Źeś.
czas. wyzwodźół, wyzwodźély - nieuczciwie nabyć upragniony przedmiot (ale nie ukraść).
czas. - zamieszkać po ślubie w rodzinnym domu swojej żony.
czas. wźónëm, wźënam, wźëńϊ, wźënϊm, wźëńϊśta, wźón, weź, weźta - wziął.
- z tyłu, na tyle.. Z potéłu jechåły dźećåky.
przysłów. - całkowicie, w zupełności. Starcy Wóm juz téch kartoflów? Jo, z hukëm.
czas. zabåcółëm, zabåcélym, zabåc, zabåcta - zapomnieć. Zabåcółëm jek łón śë nazywå.
m - wiara w tajemnicze, nadprzyrodzone związki między zjawiskami, przesąd. Źerzać w zåbąbóny, to grzéch.
przym. - osoba skłonna do awantur, dziwak, samotnik.
czas. ~dzë, ~dźϊs, ~dźϊ, ~dźëm, ~dźϊta, ~dzó - nieświadomie zboczyć z właściwej drogi, zmylić drogę.
(Zabrodzie) - miejscowośc w gm. Olszewo Borki, pow. ostrołęcki.
(Zabiele Wielkie) - miejscowość w gm. Olszewo Borki.
m - rozczyn.
czas. - zasłonić światło, ściemnić.
m - tył konia.
czas. ~wóm, ~wås, ~åta, ~åj, ~åjta - zdobyć, skombinować, załatwić, posiąść.
ż - 1. obce ciało. 2. pogardl. osoba konfliktowa, wanturnicza.
m, blm - powietrze w zamkniętym pomieszczeniu, pozbawione dostatecznej ilości tlenu. W jϊzbźe jest zåduch.
m - sposób wiązania sznurka (sznurowadła) - w pętelkę jedną lub dwie.
przym. - mocno zbrudzony.
ż - piła do rżnięcia drewna, zrzynania drzew.
czas. - zatrzymać na krótką rozmowę, zacząć rozmowę. Zagådåj go.
ż - nazwa historyczna Puszczy Kurpiowskiej.
m - końcowy zagon przy ścianie lasu, przy granicy, często trudny do uprawiania.
m - część pola, zagon.
ż, blp - resztki zboża zgrabione na polu po zwiezieniu snopków zboża.
m - zajączek.
ż - widłaki leśne.
ż - samica zająca.
czas. - jąkać się.
n - rodzaj sań, zespół dwóch krótkich sań połączonych krzyżowo łańcuchem oraz ułożonym na nich mostem.
m - osoba, która się jąka.
czas. - zåjmóm, zåjmås, zåjmåj, zåjmåjta. 1. iść szybko, biegać, pędzić. 2. zająć coś, zabierać coś. 3. odpędzać, przeganiać, np. bydło. Zåjmåj krowy do domu.
m - przyrząd do łowienia ryb wykonany z siatki rozpiętej na kilku obręczach, dający się łatwo napinać i składać.
a. zakérdeje m, blp - zakręty i inne utrudnienia na drodze. Tyle téch zakardejów, ze prę̈dko ńe pojadźes.
n - nakrętka,, np. na słoik, na butelkę.
czas. kscó, zakscó, zakśćały - zakwitnąć. Zakśćały źϊśńe jϊ jebłónky.
czas. ~kysë, ~kyśϊs, ~kyśϊ, ~kyśëm, ~kyśϊta, ~kyś, ~kyśta - poddać fermentacji produkty żywnościowe. Zakyśéć łogórky, kapustë.
m ~a, ~oźu, ~ëm - miejscowość w gm. Łyse, pow. ostrołęcki, siedziba parafii pw. Św. Stanisława Kostki.
m - mieszkaniec wioski Zalas, gm. Łyse, pow. ostrołęcki, przezwisko: cébulårze.
ż - mieszkanka wioski Zalas gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Zalesie, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
(Zalesie) m - miejscowość w gm.Myszyniec, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Zalesie, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
czas - załagodzić, zażegnać np. konflikt, zwaśnione strony. Sprobuj to jekóś załaguźéć!
czas. zåłsnónëm, zåłsnëńϊm - zauważyć. Zåłsnónëm go, jek wråcåł z kośćoła.
czas. załukała śë - mieć objawy rui (dot. świń).
przym - nie myślący rozsądnie, rozkojarzony.
ż - starorzecze lub wyschnięte bagno.
m - człowiek pracujący do późnego wieczora.
m, D. ~mrozu, blm - osad lodowy tworzący się na murach, ścianach podczas odwilży następującej po długotrwałych mrozach. Zåmróz na śćańe.
n - zamknięcie (byle jakie). Take zamykadło to jϊ jå bym zrobźół.
ż, DCMs. ~ećϊ; lm M. ~eće, D. ~ećów - 1. zamieć, zjawisko unoszenia tumanów śniegu z powierzchni ziemi przez podmuchy silnego wiatru. 2. zwały śniegu powstałe wskutek zawiei śnieżnej.
a. zńeraźńéć śë czas. zańéraźńół śë - zawstydzić się, speszyć się.
ż - część zamka drzwiowego.
przym – człowiek, który woli mieć zawsze więcej, niż gdyby miałoby mu czegoś zabraknąć.
czas. zaprë, zaperëm, zaprzyjta, zaprzyj - 1. zamknąć drzwi na klucz. 2. zaprzeć się czegoś lub kogoś.
m - element krosien.
k. Chorzel (Zaręby k. Chorzel) n - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski, siedziba parafii pw. Św. Wawrzyńca.
blp, D. zarnów - żarna, urządzenie do mielenia ziarna, składające się z dwu płaskich, kolistych kamieni, dolnego nieruchomego i górnego obracanego ręcznie. Łumléć mąky w zarnach.
czas. zarzezaly, zarzezåł – 1. mocno zabrudzić, zabłocić. Zarzezaly ńϊ podłogë. 2. zadeptać na śmierć lub zabić zwierzę rzeźne (świnię). Duze zarzezały małégo śwyńåka.
czas. zarznë, zarzynóm, zarznón, zarznëńϊ, zarzńϊj, zarzńϊjta - 1. zabić (świnię). Zarznón śwyńåka na śwę̈ta. 2. skaleczyć.
czas. zarznónëm śë, zarznón śë - 1. skaleczył się. 2. zakopał się. Wóz zarznón śë w błoće.
ż - kobiety przekomarzające się w śpiewie.
czas. - piecze w gardle np. z powodu nadkwasoty żołądka.
a. zasadzóny przym. - uparty, stanowczy.
czas. - uprzeć się, nie dać się przekonać.
ż, lm D.~ów, C.~óm - piłka do cięcia drewna. Przerźńïj to zåskó.
a. doskśérać czas. zaskśéråł, zaskśéraly - dokuczać.
czas. zastrosół, zastrośély - naprawić częściowo, byle jak, naprędce.
ż - część wysuwana łóżka do spania.
m - sąsiek, wydzielona część w stodole do przechowywania snopków zboża, siana. Wléź na zåśek jï zrzuć snopek.
n - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, woj. mazowieckie, kol.: Buråkowo, Dąbrowa, Karåska, Kulésky, Mańϊste, Starå Źeś, Zabźocha, Zastodolyska.
czas. ~óm, ~ås, ~å, ~ómy, ~åta, ~ajó, ~åj, ~åjta - 1. utrudniać, przeszkadzać. Zjadź na bok, bo zawådzås! 2. zahaczać o coś.
m - mieszkaniec wioski Zawady, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
ż - mieszkanka wioski Zawady, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
- zawsze.
m - 1. klin drewniany lub z rogu używany np. przy obsadzeniu kosy na kosisku. 2. wałek do zawijania przędzy zdjętej z koła do snucia na krosnach.
czas. zazdesół, zazdesély - zamęczyć.
a. zadråsnąć czas. - lekko skaleczyć, otrzeć naskórek. Ńϊc mu ńe bę̈dźe, tylo śë zazdråśkśół.
m - ktoś, kto ciągle kręci się, cwaniak.
m - zawiasy.
ż - garść włókna lnianego lub konopnego, zwiniętego na kształt serca lub lalki.
ż - pożądanie, pragnienie.
m - mieszkaniec wioski Zbójnå, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
ż - mieszkanka wioski Zbójna, pow. łomżyński, woj. podlaskie.
(Zbójna) ż - miejscowość gminna w pow. łomżyńskim, woj. podlaskie, siedziba parafii pw. Św. Wincentego a' Paulo, kol.: Budńϊky, Cårny Kąt, Dłuzewo, Dukat, Dźedźϊce, Parzychy, Suchy Borek.
czas. zbystrzåłëm, zbystrzåł, zbystrzelym, zbystrzely - wzmóc czujność, nie dowierzać, być zaskoczonym.
czas. ~ujë, ~ujes, ~uje, ~ujëm, ~ujeta, ~ujó, ~uj, ~ujta - żartować. Chce mu śë zbytkować?!
przym. - 1. przystojny, dobrze zbudowany. 2. zdolny.
czas. zdredźół, przym. zdredzóny - 1. zwichnąć bark lub kręgosłup. Zdredźół śë łod dźwygańå. 2. zdradzić kogoś.
a. zdybźϊchany przym. - zmęczony.
m - miejscowość w gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki, kol.: Budźϊska, Zamośće.
m - mieszkaniec wioski Zdunek, gm. Myszyniec, przezwisko: łuchål, łuchåle.
ż - mieszkanka wioski Zdunek, gm. Myszyniec, pow. ostrołęcki.
ż, lm D. ~ów - pokrzywa drobnolistna. Wlåz w zégåwky jï śë poparzół.
ż - roślina leśna podobna do widłaka.
ż, CMs. zéle, lm D. zéłów - żyła (naczynie krwionośne).
czas. ~łzë /~łgóm/, ~łzes /~łgås/, ~łze /~łgå/. ~łzëm /~łgómy/, ~łzeta /~zełgåta/ - skłamać, kłamiąc przeinaczyć, zniekształcić. Łgåł jek naję̈ty.
czas. zemglåł, mglåł, mgleje, zemglely - stracić przytomność, zemdleć. Sąśådka zemglała dźϊś w kośćele.
czas. zemśćϊ, zemscó - 1. przeklinać. Łón stale zemśćï jϊ zemśćϊ. 2. dokonać zemsty.
m - żandarm.
a. zerće m, blm - posiłek. Ńe mogë wóma nastarcéc tégo zéru.
przym. lm zerte D. ~éch, N. ~ëńϊ - łakomy, mający duży apetyt. Taky zerty, ńe nazerty!
ż - 1. osoba konfliktowa, nielubiana. 2. dolegliwość układu pokarmowego, zgaga.
m, D. ~łka, N. ~łkëm: lm M. ~łky, D. ~łków pot. zgniły, nadpsuty owoc, zgniłe ziemniaki, warzywa.
przym. - zgniłe częściowo.
ż, blp - zgoniny, pozostałość po oczyszczeniu ziarna zbóż (resztki kłosów, słomy). Te zgóńïny zapårz dlå śwyńów.
przym. - zdrętwiałe od zimna ręce.
czas. zgrzåłëm śë, zgrzelym śë - spocić się, rozgrzać się.
n - metalowy przyrząd do czyszczenia koni.
n - pakuły zczesane z włókna lnianego lub konopnego.
ż - nierówność na ziemi, na polu. Trzeba te zgrzę̈py skopać, bo przeskådzajó.
czas. - spadł, zleciał.
czas. - skurczyła się (o tkaninie).
czas. - przestraszyć się.
czas. - zepsuć.
czas. złorę̈dujë, łorë-dujë, zorę̈duj, zorę̈dujta - powiadomić. Jek przydźe cas, to złorę̈dujë.
(Złota Góra) ż - miejscowość w gm. Łyse, pow, ostrołęcki.
(Złota Ruda) ż - uroczysko w gm. Turośl, pow. Kolno, woj podlaskie.
ż - wysoki krzew, mający żółte kwiaty.
ż - marznąca mżawka.
czas. - zmieszać wodę z inną cieczą mniej przezroczystą albo z drobinami substancji stałej.
czas. - obrzydzić.
ż - zły duch, duszący konie i ludzi podczas ich snu.
czas. - zmęczyć.
czas. zmroźół śë, zmroźély śë - przywyknąć, przyzwyczaić się. Zmroźół śë do nas przychodźéć.
m - znaki tożsamości bartnika do którego należały barcie.
czas. - znarowić konia, pobudzić, zdenerwować.
przym. - przykry, obrzydliwy, nieznośny. Taky zńérzły z ńégo cłoźek.
ż - uroczysta zmiana miejsca wspólnej modlitwy różańcowej wg ustalonej kolejności połączona najczęściej z poczęstunkiem.
n, blp - mieszanina popiołu z wodą używana jako środek piorący, czyszczący.
ż, lm D. ~ów - 1. ostra choroba zakaźna źrebiąt i młodych koni, objawiająca się zapaleniem błony śluzowej jamy nosowej i gardła. 2. kłótliwa kobieta. Łokropna z ńéj zołza.
m - zupa z rozgotowanej żytniej mąki.
m, C. ~oźu, lm D. ~ów, C. ~óm - 1. ptak żuraw. 2. urządzenie do wyciągania wody ze studni. Łuwazåj na zóråź. 3. owoc żurawiny. 4. tradycyjny taniec kurpiowski w metrum trójdzielnym w tempie umiarkowanym.
ż - kobyłka, młoda klacz.
czas. zrë, zrzes, zrze, zrzëm, zrzeta, zró, zrzyj, zrzyjta - jeść.
czas. - przeżuwać.
czas. ~ë, ~ńes, ńe, ~ńëm, ~ńeta, ~ó, zuń, zuńta - przesunąć. Zuń tlo troskë.
czas. ~ë, ~ϊs, ~ϊ ~ół, ~éły, ~ó, ~ëm, ~éta - kłamać, oszukiwać. Zwodźół dźéwcåky.
m - rodzaj pułapki na szczury.
czas. ~jóm śë, ~jes śë, ~jëm śë, ~jåłëm śë, ~jelym śë, ~jelyśta śë - zmęczyć się szybkim i długim biegiem, zadyszeć się. Pśes zźåjåł śë za zającëm.
a. dźwérz m - dzikie zwierzę.
ż - pogardl. usta. Zamkńϊj źåpë! 2. ktoś, kto ma stale otwarte usta.
ż. C Msc. źerze, lm D. źarów - wiara
m, blm - przejmujące zimno, dokuczliwy chłód. Ńe wychodź z dómu na taky źąb.
ż - 1. obce ciało. Źdźådra wlazła ńϊ w palyc. 2. odłamek pocisku, granatu.
ż - wieczerza, kolacja. Na źecérzë mama ługotuje rejbåky z mlékëm.
ż - 1. "święty"(dla Kurpiów) znak, respektowany także przez wrogów (kij ok. 1 m wbity w ziemię, na końcu którego zawijano wiecheć ze słomy lub siana oznaczał zakaz przejścia lub wstępu na oznaczony teren). Franek zatknón źéchë na stecce przy stodole jϊ juz kele jégo stodoły ńe moznå przechodźéć. 2. ozdobna wiązanka (z zielonych gałązek, kwiatów) zawieszana na krokwi zbudowanego domu, jako znak zakończenia budowy w stanie surowym
m, lm MB. źéchće, D. ~ów - związana garść słomy, gałązek. Chyba skóńcély budowë, bo zatknëńï źécheć.
n, lm D. ~ów - wiadro, zob. kubeł. Poset z źedrëm po wodë.
czas. źëm, źés, źé, źëmy, źéta, źedzó, źédz, źédzta - wiem, wiesz, wie, wiemy, wiecie, wiedzą, wiedz, wiedźcie,
(Żelazna) ż - miejscowość w gm. Jednorożec, pow. przasnyski, (mieszkańcy wioski Żelazna i wiosek sąsiednich odróżniają: Żelazna Rządowa i Żelazna Prywatna), kol.: Kurcy Lasek, Grądy, Gutocha.
n - 1. piła do drewna używana przez traczy. 2. metal. 3. pułapka (potrzask) używana na gryzonie i inną zwierzynę.
m - 1. wóz konny z żelaznymi obręczami na drewnianych kołach. 2. mieszkaniec wioski Żelazna, gm. Jednorożec. pow. przasnyski, przezwisko: kołtun, kołtuny.
ż. - mieszkanka wioski Żelazna, gm. Jednorożec, pow. przasnyski.
- 1. ile? Źele to kostuje? 2. ozdobny kwiat donicowy. Ładne mås źele.
ż - Wielkanoc.
przym. - wielki.
ż - wzgórze morenowe w pobliżu miejscowości Lipniki, gm. Łyse, pow. ostrołęcki.
a. źelycho n - zielsko, chwasty.
- więcej.
a. źëńå ż - ziemia.
ż - podłużna, niewielka sieć na ryby w kształcie kosza.
m - naczynie dłubane w drewnie z rączką służące do sypania otrąb do koryta lub żłobu.
m - więźba dachowa.
m - mieszkaniec wioski Wierzchowizna, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
ż - mieszkanka wioski Wierzchowizna, gm. Chorzele, pow. przasnyski.
(Wierzchowizna) ż - miejscowość w gm. Chorzele, pow. przasnyski.
a. źérzchńówka m - śmietana zbierająca się na górnej warstwie mleka. Zbźerz źérzchunek do zupy. 2. przykrywka naczynia.
a. drzeźeje n, blp D. ~ów - duże, podwójne drzwi, np. do stodoły. Łotwórz źerzeje, to wjadë.
n, lm D. ~ów - miejsce w pobliżu domu, gdzie przygotowywano drewno na opał. Na żerzysku lezó źóry.
ż - 1. wioska. 2. sąsiedzkie wieczorne spotkania. Jϊdë na źeś.
m - wiatr.
m - przyrząd do łowienia ryb, żak.
m - 1. areszt, więzienie. Poset do źę̈źëńa. 2. osoba uwięziona, więzień. Łón bół żę̈źńëm ńëńeckëm.
ż - żmija.
ż - wełna.
m - mieszkaniec wioski Ziomek, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, przezwisko: målón, målóny.
m - mieszkanka wioski Ziomek, gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
(Ziomek) m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Borek, Nowy Źómek, Zågórze.
m - wianek.
m, C. ~oźu, N. ~ëm, Ms. ~rze, lm D. ~ów - wiór. Przyńeś źórów na rozpåłkë.
ż - rozwolnienie, laksa.
ż - pokaźny tyłek.
a. dźwér m, D. - u, Ms. źwérze, lm M. -y - żwir
przym. - jasny (kolor).
m - proste urządzenie do nawijania przędzy.
ż - wilcza jagoda, kruszyna (krzew).
ż - Wigilia.
(Zimna) - miejscowość w gm. Turośl, pow. Kolno, woj. pod-laskie, kol.: Bźélawy, Przéce, Starå Źeś, Stegna.
(Zimna Woda) ż - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki.
m - mieszkaniec wioski Źϊmnå gm. Turośl, pow. Kolno, przezwisko: kléć, kleće.
ż - mieszkanka wioski Źϊmnå w gm.Turośl, pow. Kolno.
lok. ź - galareta.
m - wysokie trawy i chwasty bagienne zbierane po pierwszych przymrozkach na podściółkę dla zwierząt.
m - rodzaj ozdobnego kaftanika.
n - powitanie.
- witajcie!
(Witowy Most) m - miejscowość w gm. Baranowo, pow. ostrołęcki, kol.: Zasańϊca.
a. źéźϊca ż - żywica.